بررسی و مقایسه ضریب قدکشیدگی درختان کهن سال بلوط ایرانی و بنه در شرایط رویشگاهی مختلف در زاگرس میانی

مقدمه و هدف: ضریب قدکشیدگی یکی از شاخص های بررسی پایداری درختان جنگلی است و نتایج بررسی آن در مورد درختان کهن­سال از اهمیت بوم­ شناختی و جنگل­ شناختی زیادی برخوردار می­ باشد. در این پژوهش ضریب قدکشیدگی درختان کهن­سال گونه­ های بلوط ایرانی و بنه در شرایط رویشگاهی مختلف در جنگل­های استان ایلام مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت. مواد و روش­ ها: برای این منظور پس از شناسایی ۲۶ درخت کهن­سال متعلق به گونه­ بلوط ایرانی و ۴۷ درخت کهن­سال متعلق به گونه بنه، مشخصات کمی آنها شامل قطر برابر سینه و ارتفاع اندازه ­گیری شد. همچنین وضعیت محل استقرار آنها در جنگل از نظر شیب، جهت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا بررسی شد. یافته­ ها: نتایج نشان داد که برای هر دو گونه بلوط و بنه رابطه معنی­داری بین قطر با ضریب قدکشیدگی وجود دارد که در هر دو کم ­شونده بوده و بهترین مدل برای برازش این رابطه در هر دو گونه مدل نمایی به­ دست آمد. میزان ضریب تبیین رگرسیون برای گونه بلوط و بنه به ترتیب ۵۷ و ۳۵ درصد بود. درختان کهنسال شناسایی­ شده بلوط (ضریب قدکشیدگی= ۷/۸۲) و بنه (ضریب قدکشیدگی= ۵/۷۲) از ضریب قدکشیدگی کمی برخوردار بودند، با این وجود، تعداد بیشتری از درختان کهن­سال بنه نسبت به بلوط از ضریب قدکشیدگی کمتری برخوردار بودند. به­ طوری­که ۶۲ درصد درختان کهن­سال بنه ضریب  قدکشیدگی بین ۵ تا ۷ داشتند، اما ۶۵ درصد درختان کهن­سال بلوط ضریب ­قدکشیدگی بیشتر از ۷ داشتند. ضریب قدکشیدگی درختان کهن­سال بلوط با ارتفاع از سطح دریا ارتباط معنی­دار داشت (معنی­داری= ۰/۰۴۹) و مقدار آن در ارتفاعات ۱۳۰۰-۹۰۰ متر از سطح دریا (ضریب قدکشیدگی= ۹/۴۵) بیشتر بود. ضریب قدکشیدگی درختان بنه با ارتفاع از سطح دریا (معنی­داری= ۰/۰۰۰) و جهت جغرافیایی (معنی­داری = ۰/۰۰۱) ارتباط معنی­دار داشت و مقدار آن در طبقه ارتفاعی ۱۳۰۰-۹۰۰ متر از سطح دریا (ضریب قدکشیدگی= ۱۰/۱۴) و نقاط هموار بدون جهت (ضریب قدکشیدگی= ۱۰/۱۴) بیشتر بود. نتیجه­ گیری: بر اساس نتایج به ­دست­ آمده نتیجه گیری شد که رویشگاه­های درختان کهن­سال بلوط واقع در طبقات ارتفاعی ۱۳۰۰-۹۰۰ متر از سطح دریا و نیز رویشگاه های درختان کهن­سال بنه واقع در طبقات ارتفاعی ۱۳۰۰-۹۰۰ متر از سطح دریا و نقاط بدون جهت که حائز بیشترین ضریب قدکشیدگی بودند، از پتانسیل بیشتری برای رشد و استقرار درختان برخوردارند. همچنین، رویشگاه­های درختان کهن­سال بلوط واقع در طبقات ارتفاعی ۱۷۰۰-۱۳۰۰ متر از سطح دریا (ضریب قدکشیدگی= ۷/۵۲) و نیز رویشگاه های درختان کهن­سال بنه واقع در طبقات ارتفاعی ۱۷۰۰-۱۳۰۰ متر از سطح دریا (ضریب قدکشیدگی= ۵/۲۴) و جهت شرقی (ضریب قدکشیدگی= ۳/۵۲) و شمالی (ضریب قدکشیدگی= ۵/۱۱) که حائز کمترین ضریب قدکشیدگی بودند، از مطلوبیت بهتری برای پایداری درختان کهن سال نامبرده برخوردارند. لذا می­توان گفت که ضریب قدکشیدگی پایین درختان کهن سال بلوط ایرانی و بنه یکی از شاخص­های نشانگر پایداری و ماندگاری آنها در جنگل­های مورد مطالعه است.