رویکرد نشانه شناسی بر نقوش نمادین و اسطورهای بکار رفته در جام حسنلو

نقوش حک شده بر روی«جام حسنلو» دارای معانی اسطوره­ای و نمادین است که بیان­کننده­ی روش زندگی، آداب و رسوم و اعتقادات ایرانیان ساکن در اواخر هزاره دوم تا اوایل هزاره اول ق.م است. اصطلاح نشانه برای اولین بار توسط «پیرس»[۱] وارد ادبیات علمی دوران مدرن شد. پیرس به فرایند تولید و تفسیر نشانه ها یا نشانه پردازی[۲] توجه دارد و آن را در کانون نظریه نشانه شناختی خود قرار می دهد. پیرس «نشانه ها» را به سه دسته معروف شمایل، نمایه و نماد تقسیم کرده است. اسطوره­شناسی و نمادشناسی، آنجا که از فرهنگ اقوامی سخن می­گوید که مربوط به دوران بسیار قبل است می­تواند گاه مبهم و شک­برانگیز باشد و ما را با این مسئله مواجه می­سازد که اعتقادات حک شده بر جام حسنلو باتوجه به نشانه­شناسی، حاکی از چه اعتقاداتی می­باشد؟ معانی موجود در این نقوش چگونه قابل تشخیص­­­­اند و آیا می توان ردپایی از این نقوش را در دوران معاصر یافت؟ از این­رو، در این تحقیق ابتدا به تفکیک نوع نقوش (انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی، ترکیبی)و تحلیل نقوش جام حسنلو از جنبه اسطوره­شناسی و نماد­شناسی پرداخته شده است و در مرحله بعد نقوش منتج از جام حسنلو به لحاظ ریشه­یابی اعتقادات در میان متون کهن ادبی و سایر اقوام و از منظر نشانه­شناسی مورد بررسی قرار گرفته­اند. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی تاریخی است و جمع­آوری اطلاعات با کمک اسناد و به روش مطالعات کتابخانه­ای بوده است. به­طورکلی تحقیق حاضر با مطالعه اسناد تصویری مرتبط با جام حسنلو به این نتیجه رسیده که ۲۱ نقش نمادین جام حاوی روایت­های مهمی است که در میان اقوام دیگر نیز دیده می­شود. هم­چنین نقوش روی جام حسنلو دارای روایتی از اعتقادات ایرانیان بوده است که تداوم بسیاری از این اعتقادات در دوره­ی اسلام و در دوره­ی معاصر نیز دیده می شود.