تاثیر اشتباه بر مسئولیت کیفری از دیدگاه جرم شناسی

ازجمله مباحث مهم در حقوق جزا و به تبع آن مسئولیت کیفری بحث اشتباه می باشد. «اشتباه» به معنای تصور خلاف واقع می باشد. به طورکلی اشتباه به دو قسم «اشتباه حکمی» و «اشتباه موضوعی» تقسیم می شود. اشتباه حکمی ناظر به اصل وجود قانون، آثار قانون و تفسیر آن می باشد. غالب حقوقدانان برای اشتباه حکمی اثری را نپذیرفته اند اما برخی دیگر آن را عاملی برای زوال عنصر روانی دانسته و اشتباه حکمی را از علل رافع مسئولیت کیفری دانسته است. از دیدگاه حقوق جزای عرفی با توجه به قاعده معروف«جهل یا اشتباه به قانون رافع مسوولیت نیست» بعد از گذشت مدت مشخصی، ادعای اشتباه حکمی از سوی مرتکب، مسموع و قابل پذیرش نیست، البته اخیرا در برخی از قوانین جزایی مبتنی بر حقوق عرفی، اشتباه حکمی قهری و اجتناب ناپذیر از قاعده مذکور استثنا شده است. در حقوق جزایی اسلام(فقه جزایی شیعه) با بررسی ادله و مستندات فقهی مربوط، این نتیجه حاصل می شود که ادله معذور بودن جاهل به واسطه دو قاعده وجوب تعلم احکام شرعی و اشتراک حکم بین عالم و جاهل تقیید و تخصیص خورده است؛ به عبارت روشن تر، جهل و اشتباهی که مانع از تحقق مسوولیت کیفری می شود، تنها جهل و اشتباه ناشی از قهر و غلبه و قصور است نه هر نوع جهل و اشتباه، که متاسفانه در قانون مجازات اسلامی بدین امر تصریح نشده است. هدف مقاله حاضر تاثیر اشتباه بر مسئولیت کیفری از دیدگاه جرم شناسی با روش توصیفی- تحلیلی می باشد. می توان گفت جهل یا اشتباه نسبت به موضوع یا قانون چنانچه موجب زوال عنصر معنوی لازم برای تحقیق عنصر مادی آن جرم باشد دفاع محسوب می شود‘ مگر این که متهم در ارتکاب جرم دیگری که موقعیت آن منطبق با باور او بوده مقصر باشد که در این صورت می توان او را محکوم به همین جرم نمود.