ماهیت ید ضمانی و ید امانی در فقه امامیه و حقوق ایران

اهمیت تصرف و آثار حقوقی مترتب بر آن، جایگاه کاربردی و نظری آن و پیچیدگی مصادیق یدضمانی و ید امانی که در بسیاری موارد تمییز و تشخیص آن دو را به سختی می اندازد، می طلبد که باتوجه در ادله قواعد ید و ضمان ید به تنقیح مناط قطعی پرداخته و به ملاکی دست یافت که در صور کثیرید، حکم آن را مشخص نماید، چرا که آثار و نتایج حقوقی، فقهی، عرفی و اخلاقی زیادی را تحت الشعاع قرار می دهد. در این راستا با روش توصیفی – تحلیلی به تبیین ماهیت و تنقیح مناط ید امانی و یدضمانی در فقه و حقوق پرداخته شده است. نتایج حاکی از این است که"ید " در لغت دارای معانیمتفاوتی است از معانی شایع آن "دست" است و در فقه و حقوق به معنای "تصرف" و "استیلاء" است به عبارت دیگر "سلطه شخص بر شیء به گونه ای که عرفا شیء در استیلاء وی باشد " بکار رفته است. از ملاک های تشخیص ید ضمانی در فقه می توان به استیلاء، متعلق بودن ارزش به مال یا حق تحت تصرف ،متعلق به غیر بودن مال ماخوذ، استیلای شخص بدون اجازه مالک یا بدون مجوز شرعی، عدم صحتعقد، اذن بدون انعقاد عقد و مجانی نبودن و معاوضی بودن عوض و معوض اشاره کرد و در حقوق هممی توان به سوء نیت، قاعده لاضرر، اتلاف، تسبیب و تقصیر اشاره کرد. از ملاک های تشخیص ید امانیدر فقه و حقوق هم می توان به وجود اذن مالک یا قائم مقام قانونی وی، وجود اذن از طرف شارع، عدم تعدی و تفریط و عدم تقصیر اشاره کرد.