قضاوت در اسلام

روشن است که قضا از مهمترین و بزرگترین و خطیرترین امور جامعه است، تا بدان حد که گفته شده شاخهای از درخت ولایت و حکومت است و امور حکومت جز با آن به سامان نمی رسد، چون ستون محکم خیمه حکومت است اما اساس هر حکمی و انشای هر رای و تصمیمی به دست قاضی است که به اجرای رای و امرش دستور میدهد. ختم و فصل اختلاف به دست دادرس محکمه و اراده وی برحسب دانش و اعتقاداتش است و نتیجه ای که پس از فحص و تحقیق و بعد از پرسش و پاسخ بدان میرسد، نیز پس از آن که مطالب هر دو طرف ادعا را شنیده، پرونده مربوط را با تمامی قرائن و شواهد و نظریات متخصصان(آگاهی و پزشک قانونی و گواهان و وکیل) در موضوعات مطرح شده میخواند، همچنین بررسی هایی را که برای کشف حق و حقیقت لازم میداند، به عمل میآورد، تا بعد از طی تمامی این مراحل بتواند حکم صادر کند و رای بدهد. حکم قاضی با حکم والی متفاوت است، حکم والی، به استماع دعوی و در نظر گرفتن ضوابط محاکم و دفاع مدعی علیه(خوانده)استشهاد و رعایت قاعده بینه و ایمان( قسم) کاری ندارد.۱ حکم والی و حاکم، حکم حکومتی است، نه قضایی، و والی، شرایط قاضی را ندارد آیه ان الله یامرکم ان توءدوا الامانات الی اهلها و اذا حکمتمبین الناس ان تحکموا بالعدل۲.« شامل حکم حاکم(والی) و حکم قاضی است و بر هر دو رعایت عدالت لازم است. مبنای حکم والی، از آن رو است که ولایت و حق اداره جامعه را طبق قوانین خاص دارد، و طی مبنای حکم قاضی، تحقیق و رعایت قوانین قضا در محکمه است. حکم والی، قضا نیست و پیامدها و آثار قضا را ندارد، چنان که حکم قاضی، حکم حکومتی نبوده و شرایط حکم حکومتی را که به تفصیل در جای خود گفته شده ندارد.