بررسی تحلیلی و نماد شناسانه ی سر اژدها در توغ های ایرانی (در بازه زمانی قبل از صفویه تاکنون)

هدف از پژوهش حاضر بررسی تحلیلهای انجام شده در رابطه با حضور اژدها در هنر اسلامی ایرانی بخصوص علامتهای عاشورایی است. در طرفین تیغه های توغ سر اژدها دیده میشود که نسبت به سایر عناصر از دلایل کمتر شناخته شدهای برخوردار است. برخی از محققین این عرصه بر این باورند که این سرها، نماد لشکر جنیان حاضر در روز عاشورا است، که برای یاری امام حسین (ع) اذن ورود به میدان جنگ خواستند و امام موافقت نفرمودند. (یعنی نماد خیر و یاری). برخی دیگر نماد عقوبت کار ستمگران میدانند که گرفتار آتش جهنم(مار غاشیه) میشوند. (یعنی نماد شر) و اما آنچه از اساطیر باستانی ایران زمین بر می آید و درنگاره های قدیمی به تصویر کشیده شده، اژدها نمادی دوگانه است گاه نماد شرارت، خشکسالی و خوی زشت، همچون مارهای شانه ضحاک و گاهی نمادی از نگهبان درخت زندگی و گنجهای با ارزش. چنانکه از مستندات بر می آید توغ از زمان آق قویونلوها در ایران کاربرد داشته است، اما از دوران صفویه و بعد از آن به صورت ادوات خاص عزاداری سیدالشهدا، جایگاه خاص خود را در میان شیعیان پیدا کرده است. روش پژوهش تفسیری-کیفی بوده و سئوالات بنیادی عبارتند از: حضور اژدها بر روی علامتهای عاشورایی نمادچیست؟و سیر تحول فرمی «دهانه اژدر» چگونه بوده است؟ پژوهش حاضر نشان میدهد حضور اژدرها بر روی توغ میتواند اشارهای غیرمستقیم به نبود آب و شهادت امام و یارانشان در اوج عطش و تشنگی داشته باشد و یا نمادی از نگهبانان درخت زندگی و گنج پنهان عالم معنی است.