تبیین تحولات کاربری زمین در توسعه پایدار شهر کاشان (سال های ۱۳۷۰ تا ۱۴۰۰)

چکیده مبسوطپیشینه و هدف: برنامه­ ریزی کاربری اراضی به عنوان قلب فرآیند برنامه ­ریزی شهری در توسعه پایدار نقش اساسی دارد، به گونه ­ای که در شهرسازی امروز جهان، برنامه­ ریزی کاربری از محورهای اساسی شهرسازی و یکی از اهرم ­های توسعه پایدار شهری به شمار می­ رود. در چند دهه گذشته، شهر کاشان، با رشد و توسعه شهری و شهرک ­های صنعتی متعددی مواجه بوده است که این مسئله، موجب تغییرات وسیعی در اراضی شهری کاشان و نواحی پیرامون شده است. در این پژوهش روند تغییرات کاربری اراضی کاشان در چند دهه گذشته مورد بررسی قرار گرفته است. هدف این پژوهش ارزیابی کمی کاربری اراضی شهر کاشان در راستای تحقق توسعه پایدار می­ باشد. مواد و روش ها: روش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی، روش جمع ­آوری داده و اطلاعات روش اسنادی و میدانی است. در این مطالعه، به منظور تحلیل توسعه شهری و تغییرات کاربری زمین در طی دوره های مختلف از سنجش از دور و تصاویر ماهواره ای لندست، سنجنده TM سال ۱۳۷۰، لندست سنجنده +ETM سال ۱۳۹۰، لندست ۸ سال ۱۴۰۰ استفاده شده است. نخست، در مرحله پیش پردازش تصحیحات اتمسفری و رادیومتریک بر روی تصاویر اعمال شد. در این پژوهش برای طبقه­ بندی از روش طبقه ­بندی نظارت شده استفاده می­کنیم. در این طبقه ­بندی از یکسری نمونه ­های تعلیمی برای طبقه­ بندی استفاده کرده­ ایم. سه طبقه کاربری اراضی شامل، اراضی انسان ساخت، اراضی بایر و پوشش گیاهی می­ باشد. سپس با استفاده از روش ماشین بردار نقشه کاربری زمین برای این سه دوره تهیه و مقایسه شد. برای ارزیابی دقت و صحت نقشه بندی های طبقه شده، ماتریس خطا تشکیل شد و براساس آن دقت کلی و ضریب کاپا محاسبه شد. پردازش و تحلیل تصاویر ماهواره ای در محیط نرم افزار ENVI ۵.۳ انجام شد و از نرم افزارهای Google Earth، IDRISI و ArcGIS۱۰.۸  به منظور تجزیه وتحلیل اطلاعات استفاده شده است. برای تحلیل تغییرات از تابع Crosstab در محیط نرم افزارIdrisi Selva  استفاده شده است.یافته­ها و بحث: تغییرات کاربری ­ها و افزایش فشار ناشی از توسعه کالبدی شهر بر عرصه­ های طبیعی منجر به تخریب اکوسیستم­ های منطقه کاشان در طول ۳۰ سال شده است. این تغییر کاربری اراضی بیشترین تخریب و فشار را به اکوسیستم زمین­ های زراعی و باغات و زمین­ های بایر وارد کرده است. نتایج مقایسه نقشه های کاربری اراضی در دوره های مطالعاتی نشان دهنده تغییر سطح همه کاربری ها است. به­طوری که کاربری­های انسان ساخت طی دوره ۳۰ ساله پژوهش به روند رو به رشد خود ادامه داده و در مقابل از مساحت زمین بایر و زمین دارای پوشش گیاهی کاسته شده است. چنین تغییراتی موجب شد میزان مساحت این کاربری از ۲۵۶۲ هکتار در سال ۱۳۷۰ به مساحت ۴۶۸۹ هکتار در سال ۱۴۰۰ رسیده و رشدی نزدیک به ۱۸ درصد را شاهد بوده است. در مقابل وسعت زمین دارای پوشش گیاهی از مساحت ۳۸۹۲ هکتار در سال ۱۳۷۰ به مساحت ۲۷۳۳ هکتار در سال ۱۴۰۰ رسیده و حدود ۱۰ درصد از وسعت این زمین کاسته شده است. از دیگر اثرات توسعه، روند کاهشی مساحت زمین­های بایر در محدوده مطالعه، از مساحت ۵۷۲۲ هکتار در سال ۱۳۷۰ به مساحت ۴۷۵۴ هکتار در سال ۱۴۰۰کاهش یافته است.نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان می دهد که مساحت زمین انسان ساخت، از ۲۵۶۲ هکتار در سال۱۳۷۰ به ۳۴۱۹ هکتار در سال ۱۳۹۰ و ۴۶۸۹ هکتار در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است که این میزان توسعه شهری به ضرر کاربری­های دیگر به خصوص زمین بایر و زمین دارای پوشش گیاهی بوده است، به طوری که مساحت زمین دارای پوشش گیاهی از ۳۸۹۲ هکتار در سال ۱۳۷۰ به۲۷۳۳ هکتار در سال ۱۴۰۰ کاهش پیدا کرده است. یکی از مهم ترین پیامدهای منفی چنین  تغییرات وسیعی در الگوی کاربری زمین، کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیکی و برهم خوردن تعادل زیست محیطی و توسعه پایدار در پیرامون شهر می ­باشد.