خواب، مرگ، بیهوشی حین عمل جراحی و کمای طبی

خواب یکی از مهم ترین فرایندهای فیزیولوژیک در انسان به حساب می آید و مطالعات بسیار زیادی درباره این فرایند پیچیده و حیاتی صورت گرفته است. هر نوع اختلال در خواب اعم از زمان خواب یا الگوی خواب و یا مدت زمان آن، به مشکلات مهمی در سلامت جسمی و روحی انسان منجر می گردد (۱).بیهوشی یکی از روش هایی است که برای انجام جراحی از آن استفاده می شود. در بسیاری از منابع و متون قدیمی ایران نیز به انجام بیهوشی استناد شده است ازجمله در شاهنامه و در برخی از نوشته های ابن سینا (۲, ۳)؛ اما طی ۲۰۰ سال اخیر، این شاخه به یکی از گرایش های مشخص رشته بیهوشی تبدیل شده است. فرایندی که امروزه در رشته بیهوشی وجود دارد درحقیقت از نظر ظاهری، شباهت هایی به خواب دارد؛ اما این فرایند از بنیان با خواب متفاوت است. در بیهوشی حالت اغمای دارویی (کومای فارماکولوژیک) ایجاد می شود و این به طور کامل با خواب در تضاد است. درواقع، برخی از ویژگی های مهم خواب، مثل بیدارشدن سر ساعت معین در برخی از افراد و یا دیدن رویا، اصلا در بیهوشی وجود ندارد و درمقابل، برخی اتفاقات مثل پاسخ ندادن به محرک های دردناک همچون تیغ جراحی حین بیهوشی دیده می شود ولی در خواب وجود ندارد. آیا می توان این دو را به هم شبیه دانست؟ از شواهد و مستندات علمی و بیولوژیک برمی آید که خواب با بیهوشی متفاوت است. امواج الکتروانسفالوگرافی یا همان نوار مغز نیز بین این دو حالت متفاوت است. در بیهوشی امواج بسامد پایین و دامنه بالا دارد درحالی که در خواب، چه در مرحله REM (حرکت تند چشم در خواب) و چه در مرحله non-REM (حرکت کند چشم در خواب) این الگوی نوار مغزی کاملا متفاوت است. برای مثال می توان به آیه ۴۲ سوره زمر اشاره کرد: «الله یتوفی الانفس حین موتها و التی لم تمت فی منامها فیمسک التی قضی علیها الموت و یرسل الاخری الی اجل مسمی ان فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون» (۴). بر اساس این آیه، خواب ویژگی خاصی به نام «توفی» دارد که این حالت با همه حالت های دیگر متفاوت است. ازاین رو، به نظر می رسد مطالعاتی که در آنها به تفاوت بین خواب و بیهوشی به طور صریح اشاره شده است (۵) از منظر استنادات قرآنی تایید می شود. آیا می توان از برخی ویژگی های خواب استفاده کرد و سپس از آن در هنگام بیهوشی به جای روش های فعلی استفاده نمود؟ در برخی از داستان های قرآنی، خواب های بسیار طولانی توجه مخاطب را به خود جلب می کند. برای مثال در داستان اصحاب کهف نکته ها و پرسش هایی به ذهن می‎رسد از جمله: ۱) چگونه بیش از ۳۰۰ سال خواب بودند؛ «ولبثوا فی کهفهم ثلث مائه سنین وازدادوا تسعا» (۶). ۲) چگونه خداوند آنان را به خوابی طولانی فرو برد: «فضربنا علی ءاذانهم فی الکهف» (۷). ۳) چگونه خداوند از پیرشدن سلول های بدن آنان در این مدت جلوگیری کرد؟ آنان خودشان فکر می کردند تنها یک روز خواب بوده اند: «قال قائل منهم کم لبثتم قالوا لبثنا یوما او بعض یوم» (۸). ۴) برای اینکه بدنشان دچار آسیب نشود آنان را به راست و چپ می گرداند: «و نقلبهم ذات الیمین و ذات الشمال» (۹). جالب اینکه امروزه برای جلوگیری از ایجاد زخم بستر در بیماران بستری در بخش های مراقبت ویژه، یکی از روش های مهم، همین جابه جا کردن مداوم بیمار به راست و چپ است.ازآنجایی که قرآن کریم فوق همه علوم عالم است، اگر با تدبر و تفکر لازم به آیات آن نگریسته شود، ان شاءالله می توان روش هایی برای ارتقای بیهوشی و یا موارد مشابه در بیماران پیدا کرد. همان طور که جلوگیری از ایجاد زخم بستر با کمک جابه جا کردن مداوم بیمار به راست و چپ تنها چند سال است که با توجه به فیزیولوژی گردش خون در نقاط تحت فشار ابداع شده است درحالی که در قرآن کریم، این موضوع و حتی روش آن به روشنی بیش از ۱۴ قرن قبل بیان شده است. بر اساس موارد یادشده، به نظر می رسد لازم است پژوهش های بیولوژیک گسترده تری برای بررسی و کشف رموز خواب در این موارد پیدا کرد تا هم در بیهوشی و موارد مشابه هم در کشف سازوکارهای ضد پیری در هنگام خواب بتوان از این روش های عالمانه بهره برد.