وقوع بلایت ناشی از قارچ Cylindrocladium buxicola در توده های شمشاد جنگلی تنکابن (گزارش کوتاه)

شمشاد جنگلی Buxus hyrcana Pojark. یکی از گونه­های همیشه­سبز حفاظت شده در ذخایر جنگلی است که به صورت توده­های متراکم در جنگل­های خزر پراکنده است. در بازدیدهای انجام شده طی تابستان ۱۳۹۱ خشکیدگی درختان و ریزش شدید برگ­ها در دو توده شمشاد در جنگل­های لیره­سر و جیسا در ناحیه تنکابن مشاهده شد (کیادلیری، گزارش­های منتشر نشده). روی برگ­ها لکه­های تیره رنگ و در پشت آن­ها بار قارچی سفیدرنگ دیده می­شد که به سرعت موجب خشکیدگی و ریزش آن­ها می­شد. در قسمت­های مختلف ساقه­های در حال خشک شدن لکه­های طولی تیره دیده می­شد. خشکیدگی در شاخه­های پایینی درختان، به ویژه درختچه­های جوان شدت بیشتری داشته و برگ­های آن­ها خزان نموده بود، اگرچه رویش مجدد جوانه­ها نیز دیده می­شد که بلافاصله آلوده شده بودند. پس از قرار دادن برگ­ها و ساقه­های آلوده در اتاقک مرطوب در دمای ۲۲-۲۰ درجه سلسیوس قارچ Cylindrocladium sp. جدا شد. برای بررسی­های ریخت­شناسی کشت تک اسپور روی محیط PDA حاوی ۲% عصاره مالت و برگ میخک- آگار در دمای ۲۵ درجه سلسیوس انجام شد (۱). رشد پرگنه آهسته بود. رنگ پرگنه در مرکز به قهوه­ای نزدیک بود و در اطراف آن ریسه­های هوایی پنبه­ای شکل به رنگ کرم رشد کرده بودند. روی برگ­های میخک پس از ۷ روز کنیدی­بر­های دیواره­دار با پایه بی­رنگ (۱۸۰-۹۰ × ۳-۲ میکرومتر) و انتهای سرنیزه­ای شکل (به قطر ۱۱-۶ میکرومتر) روی اسپورودوکیوم­ها تشکیل شدند که فیالیدها در انتهای انشعابات آن­ها قرار داشتند. کنیدی­های استوانه­ای شکل، راست، بی­رنگ با یک دیواره و در هر دو انتها متورم بودند (۶۵-۴۵ × ۳-۲ میکرومتر). بر اساس مطابقت ویژگی­های ریخت­شناسی با منابع موجود (۱) قارچ مذکور به عنوان .Cylindrocladium buxicola (Henricot & Culham, ۲۰۰۲) .syn. Cylindrocladium pseudonaviculatum Crous, Groenewald & Hill ۲۰۰۲; teleomorph Calonectria pseudonaviculata. شناسایی شد. چهار نهال دو ساله شمشاد جنگلی با پاشیدن سوسپانسیون اسپور قارچ (۱۰۵ اسپور در میلی­لیتر) آب مقطر تا خیس شدن کامل مایه­زنی و در اتاقک رشد تاریک با دمای ۲۵ درجه سلسیوس و رطوبت نسبی ۹۰-۸۰% نگهداری شدند (۴). پس از ۴۸ ساعت نهال­ها به گلخانه با دمای ۲۲-۲۰ درجه سلسیوس و نور متناوب منتقل شدند. یک هفته پس از مایه­زنی اولین علایم مشابه آلودگی طبیعی روی برگ­ها مشاهده شد و در آخر هفته دوم ریزش برگ­ها نیز شروع شد، در حالی که گیاهان شاهد که آب مقطر استریل روی آن­ها پاشیده شده بود علایمی نداشتند. قارچ مایه­زنی شده مجددا از برگ­ها و ساقه­های آلوده جداشد. C. buxicola در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی روی شمشادهای انگلستان گزارش شد (۲) و در سال­های اخیر از ترکیه (۴) و گرجستان (۳) نیز گزارش شده است. بر اساس منابع موجود، به نظر می­رسد این اولین گزارش از وجود این بیماری در ایران باشد. با توجه به شرایط آب و هوایی مناسب برای توسعه بیماری در منطقه، این می­تواند برای این گونه حفاظت شده یک فاجعه باشد.