شناسایی ترکیبات شیمیایی و بررسی خواص آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی اسانس گیاه مریم گلی (Salvia officinalis L.) در زمان های مختلف برداشت

زمینه و هدف: امروزه به دلیل افزایش استفاده از داروهای شیمیایی و گسترش مقاومت میکروبی نسبت به آنتی بیوتیک های سنتتیک و همچنین عوارض جانبی مصرف داروها، شناسایی و معرفی گونه های گیاهی با خواص دارویی و ضد میکروبی اهمیت بسیاری دارد. مریم گلی یکی از مهم ترین گیاهان دارویی و معطر است که دارای اثرات ضد سرطانی، آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی می باشد. زمان برداشت بر میزان ترکیبات موثر گیاهان دارویی تاثیر دارد؛ زیرا کمیت و کیفیت اسانس اندام های گیاه در زمان های مختلف، متفاوت می باشد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی ترکیبات اسانس اندام هوایی مریم گلی و نیز تعیین بهترین زمان برداشت به منظور دستیابی به بالاترین میزان اسانس، میزان ترکیبات فنلی و ویژگی های آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی آن در ارتباط با چهار باکتری گرم منفی و گرم مثبت انجام شد. روش بررسی: در این مطالعه تجربی، نمونه های گیاهی در چهار زمان مختلف (اواسط اردیبهشت، اواسط تیر، اواسط شهریور و اواسط آبان) جمع آوری شد و سپس با استفاده از دستگاه کلونجر اسانس گیری گردید. جداسازی و شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس نمونه ها با استفاده از دستگاه های کروماتوگرافی گازی و گاز کروماتوگراف متصل شده به طیف سنج جرمی صورت گرفت. فعالیت آنتی اکسیدانی اسانس نمونه ها با استفاده از آزمون مهار رادیکالهای آزاد دی فنیل پیکریل هیدرازیل بررسی گردید. فعالیت ضد میکروبی اسانس نمونه ها نیز به روش های دیسک دیفیوژن، حداقل غلظت بازدارندگی و حداقل غلظت کشندگی تعیین شد. تجزیه و تحلیل آماری داده های مورد نظر با استفاده از نرم افزار SPSS ۲۰ صورت گرفت و مقایسه میانگین ها به روش آزمون آماری چند دامنه ای دانکن انجام شد. یافته ها: مهم ترین ترکیبات موجود در اسانس مریم گلی در زمان های مختلف برداشت عبارت بودند از: آلفا-پینن، کامفن، آلفا-توجون، بتا-توجون، ۱و۸- سینئول و کامفور. بر مبنای نتایج، مونوترپن های اکسیژن دار بخش عمده ترکیبات اسانس را در تیر ماه (۹۴/۷۹ درصد)، اردیبهشت (۷۶/۷۴ درصد)، شهریور (۴۷/۷۳ درصد) و آبان (۸۹/۷۰ درصد) تشکیل دادند. بیشترین مقدار ترکیبات فنلی (۷۴/۰±۳۶/۶۶ میلی گرم گالیک اسید در گرم اسانس) و کمترین میزان IC۵۰ (۱۵/۰±۸۷/۳۴ میکروگرم بر میلی لیتر) در اسانس حاصل از تیر ماه مشاهده شد. در تمامی زمان های برداشت، بیشترین و کمترین قطر هاله عدم رشد در غلظت ۳۰۰ میلی گرم بر میلی لیتر به ترتیب برای استافیلوکوکوس اورئوس و سودوموناس آئروژینوزا مشاهده شد. همچنین اسانس مریم گلی اثر بازدارندگی بیشتری بر باکتری های گرم مثبت در مقایسه با باکتری های گرم منفی داشت. محدوده حداقل غلظت بازدارندگی در زمان های مختلف برداشت این گیاه با به نوع باکتری (گرم مثبت یا گرم منفی) بین ۲۵۶-۱۶ میلی گرم بر میلی لیتر متفاوت بود. نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان دادند که گیاه مریم گلی می تواند به عنوان یک منبع بالقوه جهت تولید ترکیبات دارویی و نگهدارنده طبیعی در محصولات غذایی مورد استفاده قرار گیرد. در مجموع با توجه به بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی اسانس مریم گلی، بهترین زمان برداشت آن اواسط تیر می باشد.