چهار شبح ویرانی؛ بحثی درباره تهدیدهای استراتژیک درونی علیه دولت -کشور ایران

در دهه های اخیر، شاهد دوره هایی از رواج و افول مفاهیمی در علوم اجتماعی و همزمان در فضای عمومی بوده ایم: به ترتیب جامعه مدنی، گفتمان، جهانی شدن، سیاستگذاری عمومی، و اینک حکمرانی. اینکه این مفاهیم چه اندازه برای جامعه ما سودمند بوده اند یا به فهم درست ما از شرایط کمک کرده اند، جای بحث دارد. اما به نظر میرسد هریک از این مفاهیم، بیشتر بهسان مدهای بازاری، مقطعی رونق یافته و لیکن در اثر استعمال فراوان و بیجا به واژگانی کلیشه ای تبدیل شده اند. وانگهی، هریک از این مفاهیم، از درون شرایط تاریخی - اجتماعی خاص یا مکتب نظری خاصی بیرون آمده اند که برای پاسخ به پرسش هایی که لزوما مهمترین پرسش های ما در ایران نیستند و از نظر نگارنده، هیچیک از این مفاهیم نه، توان نظری لازم برای مطالعه مهمترین مسئله عمومی ما که همانا دولت - کشور و نهادها و منافع آن است، داشته اند، و نه، چندان ارتباطی با این مسئله دارند. نیاز پژوهشی و آموزشی ما به رویکردی است که بر جنبه های مختلف مفهومی، تاریخی، نهادی و عملکردی دولت - کشور تمرکز کند و دانشی در خدمت به سامان ساختن نهاد دولت - کشور ایران و تامین منافع ملی آن و توضیح مسائل استراتژیک آن فراهم سازد؛ رویکردی که می توان آن را «کشورداری» نامید. بر پایه این رویکرد، این مقاله می کوشد تا بحثی بگشاید درباره بحران ها یا تهدیدهای استراتژیکی که بنیان دولت - کشور ایران را از درون متزلزل می کند: فساد، بحران کم آبی، قوم گرایی، و بحران اقتصادی چندوجهی. این تهدیدها را از آن رو «استراتژیک» می خوانم که تهدیدی برای کیان کشور یا اصل وحدت در دولت ملی هستند و به این اعتبار می توانند مهمترین موضوع تامل در «کشورداری» تلقی شوند. در این مقاله، استدلال شده است که هریک از این مسائل استراتژیک چهارگانه، می تواند تهدیدی علیه کیان کشور ایران باشد، اما در واقعیت، ما با مشکل پیچیده تر ترکیب و تراکم این مسائل رویارو هستیم که خطر این تهدیدات را افزون می کند.