بررسی نقش دسترس پذیری زیستی در ارزیابی خطر آلاینده ها در خاک با توجه به دستورالعمل "حدود مجاز آلودگی خاک و آلاینده های ورودی به آن برای کاربری های مختلف"

خاک ها با دو سطح حدود مجاز و سطح نیاز به پاکسازی از دیدگاه خطر آلودگی قابل ارزیابی می باشند. خطر آلودگی خاک زمانی به وجود می آید که سرعت گسترش و یا نفوذ آلودگی خاک موجب آلودگی منابع آب (سطحی و زیزمینی)، تخریب اموال دولتی، عمومی و خصوصی، تهدید سلامت انسان و سایر موجودات زنده (تنوع زیستی) منطقه شود. در دستورالعمل "حدود مجاز آلودگی خاک و آلاینده های ورودی به آن برای کاربری های مختلف خاک" ارزیابی خطر آلاینده (فلز سنگین) برای کاربری کشاورزی و جنگل- مرتع با در نظر گرفتن غلظت کل در شرایط مختلف pH، درصد مواد آلی و درصد رس خاک که از عوامل تعیین کننده میزان تحرک و دسترس پذیری زیستی آلاینده است، تعیین شده است ولی استفاده از غلظت کل فلز آلاینده می تواند در برخی شرایط در ارزیابی خطر ایجاد خطا نماید. همچنین در ارزیابی خطر برای کاربری های پارک-تفریحی، مسکونی و تجاری، ارزیابی خطر بدون توجه به میزان دسترس پذیری زیستی آلاینده (فلز سنگین) و تنها بر اساس غلظت کل آلاینده و درصد پوشش خاک صورت گرفته است. با توجه به روش های آزمایشگاهی موجود برای تعیین میزان تحرک و دسترس پذیری فلزات سنگین در خاک از جمله آزمایش های استخراج ترتیبی، لازم است ضمن مشخص نمودن هدف از ارزیابی خطر در هر نوع کاربری، از غلظت های زیست دسترس پذیر فلز سنگین به جای غلظت کل استفاده شود. همچنین تاثیر اقلیم، فرآیندهای بیولوژیکی و گذشت زمان بر روی آلاینده می تواند در زمان ارزیابی خطر مورد توجه قرار گیرد. ارزیابی خطر یک آلاینده (به خصوص فلز سنگین) برای تهدید سلامت انسان، گیاه و سایر موجودات زنده بدون در نظر گرفتن میزان دسترس پذیری زیستی آلاینده در خاک و حتی در پیکر موجود زنده، از دقت چندانی برخوردار نخواهد بود. در این مقاله به اهمیت توجه به دسترس پذیری زیستی آلاینده در خاک که رابطه مستقیم با میزان خطر آلودگی برای سلامت دارد با استفاده از منابع علمی مختلف پرداخته شده و جایگاه آن در دستورالعمل مذکور (سازمان حفاظت محیط زیست کشور) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.