استعاره

 متافور (استعاره) از ریشه یونانی metapherein (cross over) شامل دو جز meta (over, across) و pherein (to carry) به معنای انتقال دادن، شیوه ای از بیان است که در آن کلمه یا تعبیری از یک حوزه مفهومی و انتزاعی، به کلمه یا تعبیری آشنا و نزدیک به ذهن تشبیه می شود؛ به بیان دیگر، «الف» به مثابه «ب» فهم می شود. مثلا وقتی حافظ می گوید «در این بازار اگر سودیست با درویش خرسند است»، از استعاره بهره گرفته است. بدیهی است که منظور این نبوده که بازار و جهان دقیقا یکی هستند، بلکه او با اشاره به بازار و سود که مفاهیمی آشنا هستند، می کوشد فهم جدیدی از جهان و ساز وکار آن ارائه دهد. به عبارت دقیق تر «استعاره با درهم آمیختن دریافت های ما از مشبه و مشبه به معنایی می سازد که حاصل تبادل آنها است و نمی توان با تفسیر تحت اللفظی، شباهت آن دو عنصر را بیان کرد». استعاره سبب می شود مفهومی انتزاعی را، با قیاس آن با مفهومی آشنا در زندگی روزمره بهتر درک کنیم. بنابراین استعاره تنها سبکی در گفتار و نوشتار یا صنعتی ادبی نیست، بلکه طبق نظر افلاطون راهی برای اندیشیدن است . فهم از طریق استعاره حاصل نوعی تفکر قیاسی (analogical thinking) است و پرورش آن در یادگیرندگان روشی موثر در آموزش مفهومی و معنادار است.  درک عمیق مفهوم آموزش از رهگذر استعاره ها در علوم تربیتی نهادینه شده است. از مشهورترین استعاره هایی که در آموزش به کار گرفته شده اند می توان به «محیط یادگیری به مثابه کارخانه»، «یاددادن به مثابه باغبانی»، و «یاد دادن به مثابه مسافرت» اشاره کرد. در اینجا به صورت مختصر به استعاره یادگیری به مثابه کارخانه اشاره می شود. شکل اولیه استعاره «محیط یادگیری به مثابه کارخانه»، در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده میلادی هم زمان با انقلاب صنعتی در آمریکا و برخی کشورهای اروپای غربی مطرح شد. در این جا محیط یادگیری به مثابه کارخانه ای با خط تولید انبوه در نظر گرفته می شود و افزون بر کارخانه که باید از حیث ماشین آلات و عوامل محیطی و شاغلین (ابزار آموزشی، محیط آموزشی، و آموزش دهندگان) دارای مشخصاتی استاندارد باشد، ماده خام اولیه (یادگیرندگان) هم باید برای ورود به کارخانه حائز شرایط خاص و از پیش تعیین شده ای (معیارهای انتخاب یادگیرنده) باشند. در کارخانه مواد خام اولیه طی فرایند مشخصی (آموزش با کوریکولوم مبتنی بر پیامدهای عینی) تبدیل به محصول نهایی که منطبق بر نیازهای بازار (یاددهی منطبق بر نیازهای جامعه) طراحی شده است می شوند و قبل از ورود به بازارکیفیت آن جهت داشتن استانداردهای حداقلی از پیش تعیین شده مورد بررسی (ارزیابی یادگیرنده) قرار می گیرد و تنها پس از کسب موفقیت در این ارزیابی ها اجازه عرضه در بازار (فارغ التحصیلی) را پیدا می کنند. لازم به ذکر است که در سال های بعدی این استعاره ارتقا یافت. همان جور که مشاهده می شود استعاره محیط یادگیری به مثابه کارخانه تنها آرایه ای ادبی نیست، بلکه به ما در درک مفهوم آموزش از این منظر و اندیشیدن به آن کمک می کند، از این رو، استعاره هم در یادگیری و هم در مفهوم پردازی در پژوهش های آموزشی ابزار مناسبی است.   * نویسنده مسوول: دکتر مینو یغمایی (استاد)، گروه زنان، دانشگکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران. yaghmaeim@yahoo.com تاریخ دریافت مقاله: ۲/۱۱/۱۴۰۰، تاریخ پذیرش: ۹/۱۱/۱۴۰۰