نقدی بر معادل سازی واحد کارآموزی و کارآموزی در عرصه اساتید در رشته های بالینی غیر پزشکی

آموزش بالینی بخش حیاتی، اساسی برنامه آموزشی رشته های علوم پزشکی است(۱). عوامل بسیاری در فرایند آموزش نقش دارد و می تواند بر یادگیری فراگیران موثر باشد(۲و۳). یکی از مهم ترین این عوامل، عملکرد بالینی مربیان آموزش بالینی است(۴). مربیان در آموزش بالینی مسوولیت های متفاوتی از قبیل: آموزش، امنیت دانشجویان، مراقبت از بیماران، حفظ روابط سازنده، همکاری با کارکنان و ارائه مراقبت های بهداشتی - درمانی در قبال آموزش بالینی دانشجویان دارند و باید مهارت خود را با پیشرفت علوم و فنون منطبق سازند که این تعدد مسوولیت ها موجب تنیدگی آنها می شود(۵). از طرفی عواملی چون بها ندادن به آموزش بالینی از قبیل تناسب ناکافی حقوق و مزایای مربی با آموزش بالینی و متناسب نبودن احتساب واحد در برابر ساعات کارآموزی دانشجویان از مشکلات آموزش بالینی است(۳و۶و۷) بنابراین آیین نامه های وزارتی و دانشگاهی مرتبط بررسی شده است. «آیین نامه اداری و استخدامی اعضای هیات علمی دانشگاه/دانشکده علوم پزشکی وخدمات بهداشتی درمانی اردیبهشت ۱۳۹۱: کارآموزی ۵۱ ساعت و کارآموزی در عرصه و کارورزی ۶۸ ساعت در طول یک نیم سال تحصیل است»(۸). «آیین نامه آموزشی دوره های کاردانی، کارشناسی پیوسته و کارشناسی ناپیوسته مورخ ۲۳/۳/۱۳۸۳: کارآموزی و کارآموزی در عرصه ۵۱ ساعت است»(۹). «آیین نامه حق التدریس و معادل سازی فعالیت های اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تبریز: هریک واحد کارآموزی (۵۱) ساعت و کارآموزی در عرصه و عملیات صحراحی (۶۸) ساعت معادل یک واحد نظری(۱۷) ساعت نظری است و برای هر واحد تعداد دانشجویان هر گروه ۸ نفر بوده و برای تعداد دانشجویان کم تر از ۸ نفر ضریب تعدیل (تعداد دانشجو تقسیم بر ۸) اعمال خواهد شد»(۱۰). «دستورالعمل معادل سازی فعالیت های اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی: سرپرستی (با همراهی عضو هیات علمی) کارآموزی و کارورزی در عرصه در بخش ها برای دانشجویان غیر پزشکی: (۳۴ ساعت معادل یک واحد نظری) و واحد کارآموزی و کارورزی در عرصه (بدون همراهی عضو هیات علمی): ۵۱ ساعت معادل یک واحد نظری است»(۱۱). «دانشگاه علوم پزشکی کرمان و جیرفت: هر۳۴ ساعت آموزش در محیط های کارآموزی و کارورزی معادل حداکثر ۱واحد در نظر گرفته می شود در مورد بیمارستان ها و مراکز بهداشتی روستایی هر ۳۴ ساعت معادل حداکثر ۲۵/۰، و برای بخش های زایمان،آی سی یو، سی سی یو هر ۳۴ ساعت حداکثر معادل ۵/۱ واحد در نظر گرفته می شود. حداقل تعداد دانشجو ۷ نفر است»(۱۲و۱۳). «آیین نامه حق التدریس دانشگاه خراسان شمالی: ۳۴ ساعت تدریس دروس کارآموزی و کارآموزی در عرصه، معادل یک واحد نظری محاسبه می شود.تعداد دانشجو در گروه های کارآموزی و کارورزی ۶ نفره است»(۱۴). «دانشگاه گلستان: هر ۳۴ ساعت تدریس دروس کارآموزی و کارآموزی در عرصه در بخش ها برای دانشجویان غیرپزشکی، معادل یک واحد نظری محاسبه می شود»(۱۵). «دانشگاه مازندران: واحد معادل کارآموزی حداکثر ۱۱جلسه (روز) به طریق زیر محاسبه می شود: تعداد روز ضرب در ساعت تقسیم بر ۳۴ عضو هیات علمی به طورکامل و در طول درس به ازاء هر واحد حداقل ۵۱ ساعت برای کارآموزی و برای کارورزی ۶۸ در هر ترم در محل حضور داشته باشد. ارائه درس کارآموزی و کارورزی حداکثر ۵ گروه خواهد بود و هر گروه حداقل و حداکثر به تعداد ۷-۵ قابل محاسبه است»(۱۶). پس از مرور آیین نامه و دستورالعمل های وزارتی و دانشگاهی با اعداد و ارقام متفاوتی روبرو می شویم که به نظر می رسد در عمل قابلیت اجرایی ندارد. به طور مثال اگر در یک ترم (۱۶ هفته) یک مربی از شنبه تا چهارشنبه بدون هیچ تعطیلی روزی پنج ساعت کارآموزی داشته باشد؛ ۴۸۰ ساعت می شود. این تعداد ساعت اگر تقسیم بر ۵۱ شود معادل ۴۱/۹ واحد می شود که تا موظفی مربی غیرتمام وقت جغرافیایی ۱۶ ساعت (۱۶ واحد) و تمام وقت جغرافیایی ۲۰ ساعت (۲۰ واحد) فاصله زیادی است. نکته دیگر این که دلیل متفاوت بودن ساعت کارآموزی در عرصه ۶۸ ساعت و ۵۱ ساعت در «آیین نامه اداری و استخدامی اعضای هیات علمی» و «آیین نامه آموزشی دوره های کاردانی، کارشناسی پیوسته و ناپیوسته» چیست و هر چند قابل قبول است که دانشجو به ازای هر واحد کارآموزی ۵۱ یا ۶۸ ساعت در عرصه حضور داشته باشد، آیا برای محاسبه موظفی استاد هم قابل قبول است. دلیل متفاوت بودن ساعت و ارقام تعداد دانشجو در آیین نامه و دستورالعمل های دانشگاهی چیست، آیا می توان برای کارآموزی تعداد دقیق دانشجو از قبل تعیین نمود یا تعداد دانشجویان براساس بخش، نوع واحد، محل کارآموزی از نظر فضا، امکانات تعیین می شود؟ بنابراین به نظر می رسد لزوم بازنگری در آیین نامه ها و دستورالعمل ها در خصوص معادل سازی موظفی و ساعت کاری مدرسان بالینی مشاهده می شود و ضرورت تدوین آیین نامه ای جامع، سراسری، مبتنی بر شواهد و دارای قابلیت اجرایی در این زمینه وجود دارد. امید است که منجر به ارتقای کیفیت و کمیت آموزش بالینی شود.