تحلیل تاریخی دیدگاه ها درباره نقش حجاج بن یوسف ثقفی در تثبیت متن نهایی قرآن

در کتب علوم قرآنی شاهد مطالب متعدد و گاه متناقضی درباره نقش حجاج در رسمیت یافتن متن کنونی قرآن کریم هستیم. شخصیت حجاج و به ویژه روایت سجستانی از تغییرات یازده گانه او بهانه ای برای تشکیک در اصالت تاریخی قرآن شده است. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به سراغ منابع علوم قرآنی، به ویژه تاریخ قرآن، رفته و ضمن گردآوری اقوال مختلف علمای مسلمان و مستشرقین و نقد آن ها، به تحلیل تاریخی این موضوع پرداخته ایم که حجاج چه کاری را در رابطه با قرآن انجام داد و انگیزه او از این کار چه بود؟ مطابق این تحقیق، روایت سجستانی با ارائه توضیحاتی قابل پذیرش است و منافاتی با وثاقت تاریخی قرآن ندارد. کار اصلی حجاج ترویج مصحف عثمانی و تکمیل پروژه توحید مصاحف و از بین بردن قرائات شاذ به ویژه قرائات ابن مسعود بوده است؛ هدفی که حجاج نیز همانند عثمان در تحقق کامل آن ناکام ماند. انگیزه او نیز حب عثمان و بغض قاریان و موالی به خاطر حضور در جنگ ابن اشعث بود؛ جنگی که می رفت نه تنها تومار حجاج و بنی امیه بلکه خلافت اسلامی را برای همیشه درهم بپیچد.