ارزیابی راندمان توزیع آب در کانال های بتنی و کانالت ها در شبکه های آبیاری استان خوزستان

کانال­های آبیاری از مهم­ترین بخش­های شبکه آبیاری و زهکشی هستند و نقش موثری در کاهش تلفات آب و بالا بردن راندمان توزیع آب دارند. این تحقیق از سال­ ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ در شبکه­ های آبیاری استان خوزستان اجرا شده­ است. در این پژوهشبرای تعیین راندمان توزیع آب، از روش دبی ورودی- خروجی با استفاده از دستگاه مولینه و تقسیم­بندی سطح مقطع جریان استفاده شد. به­منظور تاثیر ­دادن ابعاد کانال و حجم آب انتقالی توسط کانال برای رسیدن به درک بهتر از میزان تلفات آب، از پارامتر درصد تلفات آب در کیلومتر طول کانال نسبت به دبی ورودی استفاده شد. تعداد ۲۶ کانال بتنی ذوزنقه­ای­ و ۱۷ کانالت هر دو از درجه ۳ و ۴، در مجموع ۴۳ کانال در شهرستان­های امیدیه، اندیمشک، گتوند، بهبهان، حمیدیه، دزفول، شوش، شوشتر، رامشیر، اهواز، باوی و شادگان در استان خوزستان ارزیابی شدند. دامنه تغیییرات راندمان توزیع آب در کانال­ها و کانالت­های درجه ۳ و ۴ (۴۳ کانال) از ۹/۳۸ درصد در شهرستان رامشیر تا ۷/۹۹ درصد در شهرستان شوشتر در نوسان بود. مقدار تلفات آب در هر کیلومتر طول کانال از ۹۲/۲۰ تا ۱۰/۱۲۴۵۴ متر مکعب در روز به­ترتیب در شهرستان شوشتر و رامشیر تغییر می­کرد. در کانال­های بتنی ذوزنقه­ای شاخص تلفات آب  نسبت به دبی ورودی در هر کیلومتر کانال از ۳۵/۰ درصد در شهرستان شوشتر تا ۷۶/۶۱ درصد در شهرستان اهواز در نوسان بود. در کانالت­ها، میانگین بازه­­های مورد بررسی، راندمان توزیع آب،مقدار تلفات آب در هر کیلومتر طول کانال و تلفات آب نسبت به دبی ورودی در هر کیلومتر کانالت­ها به­ترتیب ۹۷۸ متر، ۳/۸۴ درصد، ۱۱/۲۱۳۳ مترمکعب در روز و ۱۸/۱۷ درصد محاسبه شد. مقایسه میانگین شاخص­های محاسبه شده در کانال­ها و کانالت­ها با آزمون تی نشان داد مقدار تلفات آب در هر کیلومتر طول کانال بتنی ذوزنقه­ای با ۰۵/۱۹۲۰ متر مکعب در روز نسبت به کانالت­ها با مقدار ۱۱/۲۱۳۳ مترمکعب در روز اختلاف معنی­داری ندارد. محاسبه ضریب­های همبستگی پیرسون نشان داد که هر گونه روند افزایش یا کاهش در شاخص­های دبی، سرعت و سطح حجم آب عبوری چه در بالادست و چه در پایین­دست و میزان بازه مورد بررسی موجب تغییراتی معنی­دار در روند تغییرات راندمان توزیع آب نمی­شود.برای جلوگیری ازتلفات آب درکانال­های توزیع آب آبیاری،باید مواردی مانند رشد علف­های هرز در کانال­ ها،تجمع رسوب درکانال­ها،تجمع زباله در کانال ­ها،ترک­ خوردگی پوشش کانال­ها،خرد شدن یا جابه ­جایی قطعات بتن در کانال­ها،تخریب ناشی ازکیفیت نامناسب مصالح استفاده شده،تخریب ناشی از مسائل اجرایی را کنترل ورفع کرد.