متغیرهای موثر در تحولات ساختار فیزیکی – کالبدی شهر بم با تاکید بر ارتباط شهر و طبیعت

شهر بم واقع در جنوب شرقی کشور ایران در شرق استان کرمان، شهری کویری با بستر طبیعی و فرهنگی خاص خود و منفک از سایر شهرهای کویری ایران است. در شهر بم از دیرباز هماهنگی و تعادلی بین بستر طبیعی و فرهنگی وجود داشته است. از عناصر منحصر به فرد بستر طبیعی، سفره های پر آب زیرزمینی هستند که حاصل شکل خاص حوزه های آبریز و آبخوان های منطقه اند. از عناصر ویژه بستر فرهنگی علاوه بر ابنیه تاریخی می توان به وجود نخلستان ها و قنات ها اشاره کرد. هدف از این مقاله، شناخت ویژگی های بسترهای طبیعی و فرهنگی و نحوه انطباق و ارتباط بین آنها و علل بروز اختلال در این رابطه متعادل در گذر زمان است. با مرور متون نوشتاری و تصویری شهر بم مربوط به قبل و بعد از زلزله ، برداشت های میدانی، تحلیل نقشه ها و تلفیق داده های مرتبط با مشخصه های طبیعی از جمله هیدرولوژی (سطحی و زیرزمینی)، ژئومرفولوژی و پوشش گیاهی و مشخصه های فرهنگی شامل باغ ها و ساخت و سازها، پس از شناسایی ویژگی ها و عناصر بستر طبیعی و فرهنگی، به نظر رسید تعادل مذکور در طول زمان دچار خدشه شده است. با تهیه نقشه های دوران متفاوت قبل و بعد از زلزله و لایه برداری و روی هم گذاری اطلاعات دسته بندی شده (مربوط به پوشش گیاهی، هیدرولوژی، سطوح ارتفاعی) و تحلیل عکسهای هوایی شهر بم در سالهای متفاوت ،تعادل رو به زوال بین بستر طبیعی و فرهنگی و عامل اختلال توسعه بی رویه شهر بدون توجه به توان و استعداد منابع و اراضی و کاربری باغها شناخته شد. با روی دادن زلزله در دی ماه سال ۱۳۸۲ و مطرح شدن مقوله احیا و بهره وری از بازسازی شهر بم، این مقاله سعی در ارائه پیشنهادها و توصیه هایی در زمینه بازسازی شهر بم به گونه ای هماهنگ با بستر طبیعی و فرهنگی با ارزش شهر دارد. روش مطالعه در اینجا می تواند برای بررسی شهرهای کویری مشابه که در اثر توسعه شهر، در ساختار طبیعی شان انقطاع ایجاد شده، در ارتباط با فرصت های خواسته و ناخواسته بازسازی قابل تعمیم باشد.