بررسی نوایی ناحیه پس کانونی در زبان فارسی: تکیه زدایی یا کاهش دامنه زیروبمی

در این مقاله به بررسی ساخت نوایی سازه های پس کانونی در زبان فارسی پرداخته ایم. انگیزه اصلی انجام پژوهش، پاسخگویی به این پرسش اساسی بود که آیا تکیه های زیروبمی بعد از کانون اطلاعی در جملات فارسی به کلی ازبین می روند یا اینکه فقط دامنه زیروبمی آنها کاهش می یابد؟ برای این منظور، در یک آزمایش تولیدی، دو دسته جمله شامل فعل های دوموضوعه و یک موضوعه با ساخت نحوی Dir.Obj+(Ind.Obj)+V طراحی شد که در آنها مفعول مستقیم یک بار با خوانش طبیعی و بار دیگر با خوانش کانونی توسط تعداد ۱۰ گویشور فارسی معیار خوانده شد. مقادیر دامنه خیز و دامنه افت، مقادیرF۰ بیشینه و F۰ کمینه و فاصله زمانی بین قله ها و دره های زیروبمی در تمامی سازه ها در محرک های صوتی ضبط شده اندازه گیری شد. نتایج به دست آمده نشان داد دامنه خیز و دامنه افت زیروبمی برای تمامی سازه های پس کانونی از میزان ۳ هرتز بالاتر است؛ مقدار F۰ کمینه بعد از قله زیروبمی سازه کانونی از مقدار F۰ در پایان پاره گفتار بیشتر است؛ و سطح ارتفاع قله های زیروبمی سازه های بعد از کانون به طور متوالی یکی پس از دیگری به صورت تابعی از ارتفاع قله تکیه زیروبمی قبل کاهش می یابد. این نتایج درحقیقت نشان داد دامنه زیروبمی سازه های پس کانونی به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد ولی نه در اندازه ای که باعث حذف کامل تکیه های زیروبمی شود. بر این اساس، سازه های پس کانونی در زبان فارسی حاوی درجاتی از برجستگی نوایی است و گروه های واجی در ناحیه پس کانونی با وجود کاهش دامنه زیروبمی شان همچنان در ساخت آهنگ گفتار حضور دارند.