تفکیک ساحت های احساسی و ارادی تقوا در نهج البلاغه و تعامل آن ها با ساحت ها باور، کردار و گفتار

این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی مفهوم تقوا در نهج البلاغه می پردازد. تقوا از اصلی ترین مفاهیم نهج البلاغه است. مبنای این تحلیل تفکیک ساحت ها وجودی آدمی به سه ساحت درونی باورها، احساسات و خواست ها و دو ساحت بیرونی کردار و گفتار است. مفهوم تقوا شامل دو مولفه «خوف» و «پرهیز» است که اولی به ساحت احساس و دومی به ساحت اراده تعلق دارد. تقوا در ساحت احساس دارای مراتب ترس از کیفر، دلهره رسیدن به پاداش و نگرانی از نرسیدن به وصال است. در ساحت اراده نیز تقوا شامل مراتب پرهیز از گناه، جلوگیری از زیان و اجتناب از غفلت می گردد. ملاک تفکیک مراتب تقوا در این دو ساحت، نحوه معرفت به خداوند و نسبت انسان با اوست. هر چه مرتبه خداشناسی و انسان شناسی برتر باشد، تقوا در مرتبه بالاتری تحقق می یابد. نکته دیگر تاثیرگذاری دوسویه تقوا در ساحت ها وجودی آدمی است. از سویی تقوای کردار و گفتار محصول و نتیجه باور، احساس و عزم است، ولی از سوی دیگر می تواند در جهت دهی و تقویت باورها، احساسات و خواست ها اثر بخش باشد.