تدوین برنامه درمانی شناختی رفتاری وی‍‍‍‍‍‍ژه نوجوانان مبتلا به اختلال کاستی توجه/ بیش فعالی؛ اثربخشی آن برنشانگان اختلال، تعامل با والدین، همسالان و معلمان

مقدمه: پژوهش ها حاکی از آن است که رفتار افراد مبتلا به کاستی توجه/ بیش فعالی بر عملکردشان در خانواده، مدرسه و اجتماع اثر سوء می گذارد و واکنش منفی اطرافیان را بر می انگیزد، بنابراین، پژوهش حاضر با هدف تدوین برنامه درمانی شناختی رفتاری: ویژه نوجوانان مبتلا به کاستی توجه/ بیش فعالی و بررسی اثربخشی این برنامه  بر تعامل آنها با والدین، معلمان و همسالانشان انجام شد.روش پژوهش: این پژوهش از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی و از نظر نوع روش در دسته تحقیقات ترکیبی اکتشافی به شمار می رود که ماهیت کمی و کیفی (آمیخته) دارد. که در ابتدا در قسمت کیفی با استفاده از شناسایی محتوای اصلی برنامه درمانی شناختی رفتاری ویژه نوجوانان با روش تحلیل محتوا اقدام شد. سپس بخش دوم  پژوهش در چهارچوب کار آزمایی بالینی پیش آزمون، پس آزمون با آزمون پیگیری سه ماهه اجراشده است. از میان کلیه نوجوانان ۱۲-۱۸ ساله که در سال ۹۸ تشخیص  اختلال کاستی توجه / بیش فعالی گرفته بودند و به کلینیک «تنفس دوباره» در شهر تهران ارجاع داده شده بودند. با کمک معلمان ، والدین و استفاده از مصاحبه تشخیصی بر مبنای ویراست پنجم دستنامه تشخیصی انجمن روانپزشکی آمریکا، ۳۰ نفر به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب و در دو گروه گواه و گواه جای گذاری شدند، گروه گواه در جلسات درمانی شناختی رفتاری تدوین شده شرکت داشتند در حالی که اعضای گروه گواه مداخله ای دریافت نکردند. ابزارهای این پژوهش شامل:  سیاهه رفتاری کوک،  سیاهه رفتاری والدین،   پرسشنامه ارزیابی رابطه والد – فرزند مارک و همکاران، پرسشنامه کیفیت روابط معلم – دانش آموز مورری و زویچ (۲۰۱۰) و شاخص روابط با همسالان هادسون بود.  جهت تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش از نرم افزار برنامه ۲۶SPSS و همچنین روش­ آماری تحلیل واریانس اندازه­گیری مکرراستفاده شد.یافته ها: یافته های این پژوهش نشان داد که مداخله تدوین شده بر مشکلات رفتاری و نشانگان اختلال در نوجوانان و همچنین مشکلات تعامل با همسالان اثر داشته است به این معنا که  بعد از دریافت درمان نشانگان اختلال و مشکلات رفتاری نوجوانان و همچنین مشکلات ارتباط با همسالان کاهش یافته و در مرحله پیگیری نیز این کاهش ادامه داشته است. از سوی دیگر این مداخله توانسته است در بهبود تعاملات نوجوان و والدین و معلمان در هر دو مرحله پس آزمون و پیگیری موثر عمل کند.نتیجه گیری: با توجه به یافته های تحقیق می توان گفت که برنامه شناختی رفتاری تدوین شده ویژه نوجوانان که در این رساله به تدوین آن مبادرت شد از قابلیت و اثربخشی بالایی برای کاهش مشکلات رفتاری ، نشانگان اختلال و تعامل با همسالان نوجوانان دارای اختلال کاستی توجه – بیش فعال دارد همچنین برای بهبود تعامل با والدین و معلمان از سودمندی بالینی قابل توجهی برخودار است بر همین مبنا به درمانگران توصیه می شود در کار با نوجوانان دارای کاستی توجه – بیش فعالی از این مداخله بهره جویند.