ارزیابی برخی فلزات سنگین در خاک های شالیزاری وتجمع آنها در اندام های برنج در منطقه لنجان استان اصفهان

در سال­های اخیر تجمع فلزات سنگین در برنج رشد یافته در اراضی آلوده به این فلزات به یک نگرانی­ اساسی تبدیل شده است. بر این اساس مقادیر فلزات سنگین (کادمیوم، مس، آهن و منگنز) در خاک، آب و اندام­های برنج (Oryza sativa L.)کشت شده (به­ترتیب در ۹۰، ۶ و ۴۱ نمونه) در اراضی شالیکاری منطقه لنجان اندازه­گیری شد. این منطقه در استان اصفهان واقع شده و در معرض آلاینده های متعدد قرار دارد. نتایج نشان داد که غلظت کادمیوم در آب رودخانه ۰۰۵/۰ میلی­گرم بر لیتر و نزدیک به حد استاندارد (۰۱/۰ میلی­گرم بر لیتر) بودند، با این حال، باید اثرات تجمعی آن را در درازمدت مد نظر داشت. غلظت مس (۴/۲۳ میلی­گرم در کیلوگرم)، آهن (۱۲۷۰۸ میلی­گرم در کیلوگرم) و منگنز (۹/۱۰۸ میلی­گرم در کیلوگرم) در ریشه های برنج بالاتر از حد مجاز (۲۰، ۴۵۰ و ۱۰۰ میلی­گرم در کیلوگرم) بود. همچنین غلظت کادمیوم در ریشه، ساقه و دانه­های برنج (به­ترتیب ۶/۱، ۱/۱ و ۳/۱ میلی­گرم در کیلوگرم) بود که بسیار بالاتر از حد مجاز (۳/۰ میلی­گرم در کیلوگرم) بود و از لحاظ مصرف توسط انسان به­ویژه ساکنان محلی، نیازمند توجه است. تعیین فاکتور انتقال فلزات در اندام های گیاه برنج نشان داد که مس و منگنز، با توجه به تحرک نسبتا پایین در گیاه، احتمالا توسط فاکتورهای بیرونی مانند فرونشست جوی در منطقه کنترل می گردند. میزان مس در اندام هوایی برنج در منطقه چمگردان بالاترین مقدار را داشت که علت آن را می­توان به نزدیکی بیشتر این منطقه به دودکش­های کارخانه ذوب­آهن نسبت داد. بنابراین، علاوه بر نقش ویژگی­های خاک، فعالیت­های انسانی نیز در غلظت فلزات مورد مطالعه تاثیر به­سزایی دارند که به­منظور دستیابی به کشاورزی پایدار بایستی مورد توجه واقع گردد.