ارزیابی اجرای طرح های مدیریتی کمی و کیفی در آبخوان دشت ورامین

آب زیرزمینی مهم ترین منبع تامین آب شیرین در مناطق خشک و نیمه خشک در سراسر جهان است، بنابراین حفظ و نگهداری آن از طریق اعمال مدیریت صحیح در بهره برداری از این منابع، ضروری است. با استفاده از مدل های عددی، می توان نحوه واکنش آبخوان نسبت به برداشت و تغذیه آبخوان، با روند حاکم یا سناریوهای مختلف مدیریتی را پیش بینی کرد. هدف از این پژوهش، ارزیابی تاثیر طرح های مدیریتی فعلی آبخوان و حوضه آبریز رودخانه جاجرود بر تغییرات سطح آب آبخوان و نیز تغییرات غلظت یون نیترات در دشت ورامین، با استفاده از مدل سازی عددی بود. در انجام این پژوهش، ابتدا مدل کمی در نرم افزار GMS، با استفاده از کد MODFLOW تهیه و داده های کیفی به مدل وارد شد. سپس از کد MT۳D برای اجرای مدل استفاده شد. مدل در دو حالت پایدار و ناپایدار شبیه سازی شد. پس از واسنجی مدل، ضرایب هیدرودینامیکی تصحیح شدند و سپس با استفاده از مدل به دست آمده، رفتار کمی و کیفی آبخوان برای سال های آینده، برای دو سناریو مدیریتی، پیش بینی شد. مدل حاصله نشان داد که با ادامه روند فعلی حاکم بر آبخوان (سناریو اول)، روند افت کمی و کیفی آبخوان مانند سال های پیشین ادامه خواهد یافت، ولی در سناریو دوم، با کاهش برداشت از چاه ها، راه اندازی تصفیه خانه فاضلاب شهری، انجام تغذیه مصنوعی آبخوان و استفاده از پساب خروجی تصفیه خانه تهران، به منظور آبیاری دشت ورامین از روند افت سطح ایستابی به طور قابل ملاحظه ای کاسته خواهد شد. مقایسه اجرای مدل در سناریو اول و دوم نشان داد که با اجرای طرح های برنامه ریزی شده، بخشی از مشکلات کمی آبخوان به ویژه در نواحی شمالی دشت کاهش خواهد یافت، به گونه ای که در برخی از مناطق از افت آب زیرزمینی محاسبه شده در مدل کمی سناریو اول (تا سال ۱۴۲۰)، حدود ۳۰ تا ۴۰ متر کاسته می شود. نقشه های خروجی از مدل کیفی سناریو اول نشان داد که در سال ۱۴۲۰ غلظت نیترات در بخش وسیعی از آبخوان به بیش از ۴۰ میلی گرم در لیتر خواهد رسید که بیانگر تهدیدات جدی سلامت منطقه است. شبیه سازی در سناریو دوم نشان داد که اجرای طرح تغذیه مصنوعی و تغذیه آبخوان با پساب خروجی تصفیه خانه فاضلاب (با غلظت ۵۰ میلی گرم در لیتر) تاثیر چندانی بر کاهش نیترات در آبخوان نخواهد داشت. به طور کلی، اجرای طرح های مدیریت تغذیه و مصرف در آبخوان ورامین، تنها در صورتی می تواند موجب روند کاهشی افت کمی و کیفی آب زیرزمینی در آبخوان شود که به طور قابل توجهی درصد آبهای ورودی به آبخوان را کاهش ندهد. قطعا بهره گیری از روش های مدیریتی فعلی (سناریوی دوم)، تاثیر چندانی بر بهبود وضعیت آبخوان نخواهد داشت. علاوه بر طرح ورود فاضلاب تصفیه خانه تهران به دشت ورامین باید تغذیه دشت از رودخانه جاجرود، به عنوان منبع تغذیه طبیعی مناسب همچنان ادامه یابد.