جستاری درباره منصب «عارض» لشکر و درنگی در پیشینه ی تاریخی آن

سال انتشار: 1401
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 130

فایل این مقاله در 13 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این مقاله:

شناسه ملی سند علمی:

JR_HSW-6-2_006

تاریخ نمایه سازی: 2 بهمن 1401

چکیده مقاله:

در سازمان اداری برخی از حکومت های اسلامی «عارض» لشکر منصبی متداول بوده­است. بااینکه اصطلاح یادشده واژه ای عربی است، در تشکیلات اداری و سازمان لشکری خلافت عباسی به­ کار نرفته و تنها در حکومت های ایرانی برخاسته در شرق سرزمین های خلافت عباسی رواج داشته­است. ازاین رو این پرسش مطرح است که آیا این منصب از نظر سرشت و ماهیت، ویژه حکومت­های ایرانی برخاسته از دل خلافت عباسی بوده­است؟ و این فرضیه مطرح می شود که به نظر می رسد «عارض» برخاسته و برگرفته از سازمان اداری روزگار فرمانروایی ساسانی در ایران باستان بوده؛ گویا هم کارکردها و وظایف آن در دوره پس از اسلام، در میان حکومت های ایرانی سر برآورده در سرزمین های شرق خلافت عباسی پیوستگی یافته است. این پژوهش با هدف روشن کردن ریشه های تاریخی اصطلاح و منصب «عارض» و به­ شیوه­ی توصیفی و تحلیلی انجام شده­است. بنابر یافته های پژوهش، گزارش معتبری در دست است که نشان می دهد منصب عارض دست کم از نمونه متداول در روزگار انوشیروان ساسانی یا نمونه ای همانند آن برگرفته شده­است؛ و نیز از آغاز حکمرانی صفاریان به کار رفته و بدین­ترتیب در دوره اسلامی پیوستگی یافته ­است.

نویسندگان

یزدان فرخی

دانشیار، گروه تاریخ، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

مراجع و منابع این مقاله:

لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود مقاله لینک شده اند :
  • ابن­اثیر، عزالدین ابوالحسن علی(۱۹۶۵). الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر. ...
  • ابن­خلکان، شمس الدین احمد (۱۴۱۴ق). وفیات الاعیان و انباء ابناءالزمان، ...
  • ابن­زبیدی(۱۴۱۴). تاج العروس من جواهر القاموس، تصحیح علی شیری، بیروت: ...
  • ابن­مسکویه، احمد بن علی(۱۳۷۶). تجارب الامم، ترجمه علی نقی منزوی، ...
  • ابن­منظور، محمد بن مکرم(۱۳۷۴). لسان العرب، بیروت: دار صادر. ...
  • اسدی طوسی(۱۳۵۵). لغت فرس، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران: طهوری. ...
  • اشپولر، برتولد(۱۳۸۰). تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میر آفتاب، ...
  • اقبال آشتیانی، عباس(۱۳۳۸). وزارت در عهد سلاطین بزرگ سلجوقی، به ...
  • انوری، حسن(۱۳۵۵). اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی، تهران: طهوری. ...
  • انوری، حسن(۱۳۸۱). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن. ...
  • بارتولد، واسیلی ولادمیرویچ(۱۳۸۷). ترکستان نامه یا ترکستان در عهد هجوم ...
  • بلعمی، ابوعلی(۱۳۷۸). تاریخ نامه طبری، تصحیح محمد روشن، تهران: سروش. ...
  • بناکتی، ابو سلیمان داود بن ابی الفضل محمد(۱۳۴۸). روضه اولی ...
  • بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین(۱۳۷۴). تاریخ بیهقی، تصحیح خلیل خطیب ...
  • تکمیل همایون، ناصر(۱۳۷۵). «علم شمارش و کاربردهای تاریخی آن در ...
  • جوهری، اسماعیل بن حماد(۱۴۰۷ق ). الصحاح، تصحیح احمد عبدالغفور، بیروت: ...
  • جوینی، عطاملک(۱۳۸۵). تاریخ جهانگشای جوینی، تصحیح محمد قزوینی، تهران: جهان ...
  • جهشیاری، محمد بن عبدوس(۱۴۰۸ق ). کتاب الوزراء و الکتاب، تصحیح ...
  • خسروبیگی، هوشنگ(۱۳۸۸). سازمان اداری خوارزمشاهیان، تهران: فرهنگستان زبان فارسی. ...
  • خطیب کرمانی، حسن(۱۳۶۲). مخلص اللغات، تصحیح سید محمد دبیر سیاقی ...
  • خوارزمی، محمد بن احمد(۲۰۰۸). مفاتیح العلوم، تصحیح عبدالامیر اعسم، بیروت: ...
  • دایره المعارف بزرگ اسلامی(۱۳۷۴). «آل ابی جراده»، تهران: بنیاد دایره ...
  • دهقان، معصومه(۱۳۹۷). «بررسی تشکیلات نظامی و جایگاه ارتش در خلافت ...
  • دینوری، ابوحنیفه(۱۳۶۸). الاخبار الطوال، تصحیح عبدالمنعم عامر و جمال الدین ...
  • ذکاء، یحیی(۱۳۵۲). «سان و رژه از آغاز تاریخ ایران تا ...
  • زیدان، جرجی(۱۳۷۲). تاریخ تمدن اسلامی، ترجمه علی جواهر کلام، تهران: ...
  • سجادی، سید صادق(۱۳۹۰). «جیش، دیوان»، در دایره المعارف بزرگ اسلامی، ...
  • ­-سجادی، سید صادق(۱۳۹۹). وزارت و دیوان سالاری ایرانی در عصر ...
  • صابی، هلال بن محسن(۱۹۵۸). الوزرا: تحفه الامرا فی تاریخ وزرا، ...
  • صفاکیش، حمیدرضا و مومنی ها، امیر احمد(۱۳۹۵). «واکاوی دیوان جیش ...
  • طبری، محمد بن جریر(۱۳۸۷ق). تاریخ الامم و الملوک، تصحیح محمد ...
  • ظهیری نیشابوری(۱۴۰۰). سلجوق نامه، تصحیح الکساندر مورتن، تهران: میراث مکتوب. ...
  • عوفی، سدیدالدین(۱۳۸۶). جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تصحیح امیر بانو ...
  • غفرانی، علی(۱۳۹۲). «دیوان جند»، در دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر ...
  • فراهیدی، خلیل بن احمد(۱۴۱۰). کتاب العین، تصحیح مهدی مخزومی و ...
  • فردوسی، ابوالقاسم حسن(۱۳۷۱). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، کالیفرنیا و ...
  • قائم مقامی، جهانگیر(۱۳۵۲). «سان و رژه در شاهنشاهی ایران؛ بخش ...
  • کاتب بغدادی، قدامه بن جعفر(۱۹۸۱). الخراج و صناعه الکتابه، محمد ...
  • قرشی، جمال(۱۳۹۷). صراح من الصحاح، ترجمه و تصحیح محمدحسین حیدریان، ...
  • قلقشندی، احمد بن عبدالله(۱۹۸۷). صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، قلقشندی، ...
  • کرمینی، علی بن محمد(۱۳۸۵). تکمله الاصناف، تصحیح علی رواقی و ...
  • کریستن سن، آرتور(۱۳۷۹). تاریخ ایران در دوره ساسانیان، ترجمه غلامرضا ...
  • گردیزی، عبدالحی(۱۳۸۴). زین الاخبار، تصحیح رحیم رضازاده ملک، تهران: انجمن ...
  • ماوردی، ابوالحسن علی(۲۰۰۶). احکام السلطانیه، تصحیح احمد جاد، قاهره: دارالحدیث. ...
  • ناجی، محمدرضا(۱۳۷۸). تاریخ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان، تهران: ...
  • نخجوانی، محمد بن هندو شاه(۱۳۵۵). صحاح الفرس، تصحیح عبدالعلی طاعتی، ...
  • نولدکه، تئودور(۱۳۵۸). تاریخ ایرانیان و عرب ها در عهد ساسانیان، ...
  • همدانی، رشیدالدین فضل الله(۱۳۸۶). تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد روشن، ...
  • Bala, Anu(۲۰۱۹).“Military System of Early Turkish Rule in Northern India”, ...
  • Barthold, W (۱۹۶۸). Turkestan Down to the Mongol Invasion, translated ...
  • Bosworth, C.E(۱۹۶۹), An Alleged Embassy from the Emperor of China ...
  • Bosworth, C.E(۱۹۸۶). “ārez”, in Eencyclpedia Iranica, Vol. II, Fasc. ۴, ...
  • Bosworth, C.E(۱۹۹۷). “Isti῾rād, ῾Arz”, in Encyclopedia of Islam, Leiden: Brill, ...
  • Daryaee, Touraj(۲۰۰۰). “Bābak”, Encyclopedia Iranica, available on: https://www.iranicaonline.org/articles/babak-۲-۶th-cent ...
  • Lambton, A.K.S(۱۹۶۹). The Internal Structure of the Saljuq Empire,” in ...
  • Lambton, A.K.S(۱۹۸۸). Continuity and Change in Medieval Persia: Aspects of ...
  • Nöldeke, T, ۱۸۷۹, Geschichte der Perser und Araber zur Zeit ...
  • Raza, S. J(۱۹۹۱). “Ghaznavid origins of the administrative institution of ...
  • نمایش کامل مراجع