بازخوانی خوانش حکمی استاد مطهری از ناسیونالیسم به مثابه مولفه ای از تجدد ایرانی

مسئله تجدد یکی از کلیدی ترین مفاهیم مورد بحث استاد مرتضی مطهری است. البته تجدد وجوه گوناگونی دارد و در این بحث به امر جمعی یا روایت ناسیونالیسم ایرانی و نقدهای مطهری بر آن تمرکز خواهیم کرد. مطهری مفهوم ایرانیت را در قالب «نژاد آریایی» روایت نمی کند و می گوید مفهوم سازی ایرانیت در قالب آریایی گرایی اکثریت ملت ایران را از خود بیگانه می کند و این غیریت سازی ضد منافع ملی واقعی ایران است. چرا مطهری این را می گوید؟ مبنای مطهری برای این مفهوم سازی چیست؟ آیا او به این موضوع التفات ندارد که سخنانش در تباین با گفتمان ناسیونالیسم افراطی است؟ آیا او به ملیت ایرانی نمی اندیشد؟ دلائل مطهری که فیلسوفی طراز اول است چیست؟ پاسخ استاد مطهری بسیار شگفت انگیز است. درست است که او انسان شناس[۱] به معنای آکادمیک کلمه نیست؛ ولی پاسخ او برآمده از یک مردم شناسی عمیق و فهم تجربی او از جامعه متکثر ایران است که در جهان بینی حکمی او ریشه دارد که مسئله جامعه را در ذیل تحولات تاریخی صورت بندی می کند و نسبت دین و جامعه را در برساخت امر ملی و هویت ملی به شدت دخیل می بیند. روش پژوهش در این مقاله مبتنی بر تحلیل محتوای انتقادی است.