اندیشه اخلاقی صحابه: ضرورت، امکان و روش بازشناسی

مطالعات معاصران درباره تاریخ اندیشه های اخلاقی در جهان اسلام بیش تر بر شناخت اندیشه های اخلاقی فلسفی از سده۲ قمری به بعد متمرکز بوده و در آن ها کم تر به مطالعه تاریخی، گونه شناسی و دسته بندی آرائی توجه شده است که در چارچوب سنت فلسفی جهان اسلام نگنجیده اند. غالبا خاستگاه آن اندیشه های اخلاقی عالمان مسلمان هم که در سنت فلسفی بازتابیده است، جایی بیرون از جهان اسلام جسته می شود. نگاه انتقادی به این رویکرد مستلزم آن است که شواهدی به نفع استمرار نظریه پردازی های اخلاقی در جهان اسلام از کهن ترین دوره یعنی عصر صحابه بازنماییم و به این سوال پاسخ دهیم که با کدامین مبنای نظری می توان اندیشه های کهن اخلاقی مسلمانان در عصر صحابه را بازشناخت؟کوشش هایی که چون دستاوردشان در قالب هایی متفاوت با نظام اخلاق فلسفی عرضه شدند، ناشناخته ماندند. برای تحقق این هدف لازم است معقولیت و معناداری پی جویی اندیشه اخلاقی در عصر صحابه را نشان دهیم؛ هم چنان که می باید به این سوال پاسخ گوییم که صحابه چه گونه ممکن است با وجود اشتراک شان در شاگردی پیامبر (ص)، پیش برندگان آراء و مکاتب مختلفی گردند؟ به همین ترتیب، می باید شیوه گردآوری منابع و راه بردهای تحلیل داده ها به تناسب این هدف را بیان کنیم. مطالعه کنونی از نوع امکان سنجی و هدف از آن هم پدید آوردن مبنایی نظری برای تحلیل تاریخ اندیشه اخلاقی در عصر صحابه است. چنان که خواهیم دید، می توان انتظار شکل گیری مکاتب اخلاقی مختلف را در عصر صحابه داشت؛ مکاتبی که می توان برپایه روش پیش نهادی در این مطالعه راهی فراسوی بازشناسی آن ها گشود.