استخراج مساحت بحرانی و بررسی ارتباط آن با خصوصیات فیزیکی و اقلیمی حوضه های آبریز درجه دوم و سوم ایران

چنانچه نقشه ی شبکه ی رودخانه ی یک منطقه به طور مناسب برای مدل سازی فرایندهای انتقال آب یا املاح در اختیار نباشد، این شبکه را می باید با استفاده از الگوریتم های استخراج شبکه ی رودخانه و با تعیین مساحت بحرانی به عنوان پارامتر کلیدی ورودی استخراج کرد. هدف این پژوهش، (۱) استخراج مساحت بحرانی در حوضه ها ی آبریز درجه دوم و سوم ایران و (۲) بررسی ارتباط بین آن با ویژگی های فیزیکی-اقلیمی حاکم بر حوضه ها با هدف تعیین مهمترین عوامل کنترل کننده ی مساحت بحرانی بوده است. به این منظور، نزدیکترین مساحت بحرانی به واقعیت در هر یک حوضه ها ی آبریز درجه دوم و سوم ایران با مقایسه ی چگالی زهکشی شبکه ی رودخانه ی استخراج شده به کمک روش D۸ و چگالی زهکشی آخرین نسخه ی شبکه ی رودخانه های کشور به عنوان نقشه ی مبنا تعیین گردید. طبق نتایج، قدرت تفکیک مکانی مدل رقومی ارتفاعی از ۳۰ متر تا ۳۰۰ متر تاثیر قابل ملاحظه ای در تخمین مقدار مساحت بحرانی ندارد. همچنین، مساحت بحرانی با میزان نفوذ پذیری و درجه ی فرسایش خاک، رابطه ای مستقیم و با تراکم پوشش گیاهی، رابطه ای معکوس دارد. مقدار مساحت بحرانی در اقلیم های معتدل، بزرگتر و در نواحی گرم تر، کوچکتر است. همچنین، افزایش مقدار شیب متوسط حوضه و ارتفاع متوسط بارش سالانه، باعث کاهش مقدار مساحت بحرانی می شود. با این وجود، همبستگی بین مساحت بحرانی با تمام کمیت های فیزیکی و اقلیمی بررسی شده غیرمعنادار است که این مشاهده حاکی از لزوم استخراج مساحت بحرانی حاکم بر یک حوضه ی آبریز از روش هایی به غیر از روابط فیزیکی-ریاضی می باشد.