نگرشی انتقادی به خیامانه ها بر مبنای نظریه اضطراب تاثیر هرولد بلوم

بیش از یک قرن است که بحث رباعیات منسوب به خیام، به ویژه رباعیات عرفانی منسوب به او، مسئله موردتوجه خیام پژوهان است. در این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که چرا تفکر عرفانی، رباعیات خیام را به نفع خود مصادره کرده است؟ خوانش انتقادی متون بر مبنای نظریه اضطراب تاثیر هرولد بلوم، می‎تواند در این زمینه راه‎گشا باشد. در این نظریه به تاثیر شاعر متقدم و واکنش‎های شاعران متاخر در برابر او توجه می‎شود. «بدخوانی خلاق» و «تغییر افق انتظار»، از مباحث مهم مطرح در نظریه اضطراب تاثیر هستند. این دو مبحث به بررسی واکنش‎های شاعر متاخر می پردازند که ما در رباعیات الحاقی در مورد آن بحث کرده‎ایم. بدین ترتیب این نظریه کمک می‎کند که دریابیم عرفان چرا و چگونه این کار را کرده است. پس از بررسی نمونه‎هایی از رباعیات اصیل و مقایسه آن با رباعیات عارفانه‎ای که در اصل از عطار و باباافضل کاشانی است، به این نتیجه رسیده‎ایم که تلفیق عرفان با فلسفه خیام که در اصل جمع ضدین تلقی می‎شود، در فرهنگ ایرانی پذیرفته شده است. با توجه به وجود چالش میان تفکر خیامی و گفتمان عرفانی، گفتمان عرفانی مستقیما نتوانسته است به انتقاد از اندیشه خیامی بپردازد، بلکه از طریق تغییر افق انتظار مخاطب و با واردکردن رباعیات عرفانی در رباعیات خیام، پس از قرن‎ها چهره عارفانه‎ای از خیام معرفی کرده که حتی از خیام فیلسوف نیز محبوبیت بیشتری دارد.