پیشنهاد طرح جدیدی برای خرک سه تار، جهت رفع ناکوکی ناشی از عوامل آکوستیکی درجفت سیم سوم آن

ساز «سه تار» از سازهای رایج در موسیقی ایرانی و تاثیرگذار در انتقال کارگان «موسیقی دستگاهی» ازدوره قاجار تاکنون بوده است. از دیدگاه تاریخی به طورکلی سازهای موسیقی به مرور زمان، در پی انتظاراتی که نوازندگان و آهنگ سازان برایارتقای کیفیت اجرای آثار خود داشته اند، ناگزیر نیازمند تحولاتی در جهت رفع مشکلات ساختاری شان بوده اند. یکی از تغییراتی که بر روی ساز سه تار صورت گرفته است افزودن سیمی برای همراهی «سیم بل» آن می باشد. نتیجه این کار افزایش طنین و نیز ایجاد کوک های متفاوت در این ساز بوده است. با افزودن این سیم در عین حال مشکلاتی در تولید صدا برای اینساز ایجاد شده است. این مشکل مربوط به ناکوکی میان سیم های بم و سیم افزودهشده در کنار آن می باشد. به این سیم، «مشتاق» یا «اخون» گفته می شود. با پژوهش های انجام شده در زمینه آکوستیک سازها پدیده ای مهم که در جزئیات ساختاری سازها تاثیرگذار بوده ولی به علت ناآگاهی، اثرات آن دور از نظر مانده تحت نام «اینهارمونیسیتی» inharmonicity کشف و ارائه شده است. این پدیده در اثر عدم پیروی صداهای هارمونیک یک صوت مرکب از ضرائب صحیح فرکانس پایه به وجود می آید. از طرف دیگر درک زیروبمی صدا توسط سیستم شنوایی انسان می تواند به واسطه اینپدیده، صدایی متفاوت از فرکانس پایه را در ذهن تداعی کند. به هر روی در این پژوهش با شناخت عوامل اثرگذار براینهارمونیسیتی از جمله طول، قطر، جنس و کشش اعمالی بر سیم، به دنبال راهکاری برای رفع مشکل یادشده در ساز سهتاراقدام به محاسبه و طراحی خرک جدیدی شد. در این راستا برای جبران اینهارمونیسیتی موجود در سیم بم که به خاطراختلاف زیاد قطر آن نسبت به سیم واخوان می باشد، تصمیم به افزودن طول سیم بم در محل خرک گرفته شد. برای این کاردر ابتدا با تعریف معیاری برای ناکوکی میان سیم های سوم و چهارم و سپس محاسبات لازم برای خنثی نمودن این ناکوکی،اعدادی برای اضافه طول سیم بم به دست آمد. با اعمال این اختلاف طولی در محل مربوط به سیم بم بر خرک، و اندازه گیریناکوکی در این حالت جدید، دیده شد مقدار ناکوکی به کمتر از نصف مقدار قبل رسیده است که خوشبختانه پایین تر ازحساسیت معمول شنوایی انسان در تشخیص زیروبمی صداها در اجرای یک ملدی ست. به هر روی هدف اصلی در این پژوهشبیان یک راهکار عملی در کاستن و یا رفع مشکل مذکور بوده و نه صرفا رسیدن به یک عدد خاص، چه با پژوهش های بیشترمیتوان به نتایج دقیق تری رسید.