تبیین نقش بازار در شهرهای ایرانی اسلامی با تاکید بر مفهوم هویت (نمونه موردی : بازار قدیم مشهد)

بازارها به عنوان یکی از عناصر جدایی ناپذیر شهرهای ایرانی اسلامی ، سابقه ای طولانی در ایران دارند. در بسیاری از شهرها ابتدا بازارها و مساجد ساخته می شدند و سپس محلات مسکونی به تدریج در اطراف آن ها گسترش می یافتند. بازارهای سنتی عموما، استخوانبندی شهرها را شکل می دادند و کارکردهای گوناگونی داشته اند. در بسیاری از شهرهای ایران، بازارها با داشتن مجموعه ای از عوامل و عناصر مانند نمادها، نشانه ها، روابط و ... منابع هویتی شهر محسوب می شوند. بازار قدیم مشهد نیز که در کنار حرم مطهر حضرت رضا(ع) واقع شده، هسته اولیه شهر مشهد بوده و سرشار از منابع هویتی بودهاست . اهداف پژوهش حاضر، تببین نقش بازار در شهرهای ایرانی اسلامی با تاکید مفهوم هویت ، شناسائی نقش ها -کارکردها -عناصر و ویژگی های بازار قدیم مشهد و شناسائی عوامل هویت بخش بازار قدیم مشهد می باشد. روش پژوهش حاضر، کیفی و بصورت توصیفی تحلیلی و تاریخی است و گردآوری دادهها بصورت کتابخانه ای و میدانی شامل بررسی کتب ، مقالات و اسناد و همچنین مصاحبه عمیق با ساکنین قدیمی مشهد انجام شدهاست . بطور کلی کارکردهای بازار را می توان به اقتصادی ، ساختاری ارتباطی ، اجتماعی ، سیاسی ، مذهبی فرهنگی و خدماتی تقسیم نمود. عناصر بازارهای سنتی عموما با عوامل هویت بخش مانند جهان بینی ، فرهنگی ، کالبدی ، زمانی و محیطی در ارتباط مستقیم اند. در این بازارها با مجموعه ای ارزشها و اصول برگرفته از اسلام مانند برادری ، تعاون، کرامت و همچنین با مجموعه ای از نمادها، عناصر و رفتارها مانند مساجد، مدارس دینی و آیین هایی عزاداری روبرو هستیم . از طرفی بسیاری از عناصر دیگر برگرفته از منابع فرهنگی ملی و در بستر ایران زمین مانند پوشش ها، نوع تعاملات و گویش ، آیین های ملی و ... می باشد. بازار قدیم مشهد نیز با داشتن عناصری مانند حرم مطهر، مساجد، حسینیه ها، روابط اجتماعی ، اصول رفتاری و... مجموعه ای هویت بخش محسوب می شدهاست که امروزه به دلیل توسعه های حرم مطهر و بافت مرکزی مشهد بخش بزرگی از آن تخریب شده است .