تفاوت ها و تشابهات دیدگاه های شیخ طوسی، فخز رازی، قاضی عبدالجبار در باب اراده الهی

بحث از اسماء و صفات حق تعالی از مباحث پردامنه است. از میان صفات حق تعالی، "اراده الهی" یکی از پرسشهای اساسی است. این تحقیق علاوه بر بیان مطالب کلی پیرامون اراده الهی، به مقایسه دیدگاه سه متفکر شیعی، اشعری و معتزلی (شیخ طوسی، فخررازی و قاضی عبدالجبار) در باب اراده الهی میپردازد و وجوه تفاوتها تشابهات آنها را بیان میکند. روش تحقیق بکار گرفته شده در این پژوهش، روش کتابخانهای و تحلیل محتواست. در این روش، پژوهشگر ارتباط مطالب مندرج در متن را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد و نتایج زیر بدست میآید. اراده از نظر شیخ طوسی عبارت است از صفتی که مصحح و مجوز احداث فعل است و اراده الهی را امری حادث میداند و میگوید: اراده خدا از صفات فعل میباشد. از منظر او اراده صفتی مستقل و با صفات دیگر از جمله علم و قدرت مغایر است. اما فخر رازی در تعریف اراده چنین میگوید: اراده صفتی است که در آن اقتضای ترجیح یکی از دو طرف ممکن بر طرف دیگرش وجود داشته باشد، نه از روی اجبار و اکره بلکه از روی اختیار. او همچون بقیه اشاعره اراده را امری قدیم میداند و از منظر او اراده الهی صفت فعل است و در رابطه اراده با سایر صفات از جمله (علم و قدرت) میگوید: مصادیق اراده خداوند یعنی مرادهای او همان مصادیق قدرت او یعنی مقدورات او میباشند و هر دوی اینها مصداق علم او نیز هستند، پس این سه صفت در مصداق تلاقی دارند. از نظر قاضی عبدالجبار اراده خدای تعالی همان فعل او یا امر او و یا حکم اوست و از منظر او، اراده خدا امری حادث است و از صفات فعل میباشد و همچنین با دیگر صفات، از جمله (علم و قدرت) مغایر هستند. تا حدودی میتوان گفت دیدگاهی شبیه شیخ طوسی و متفاوت با فخر دارد