بدن و رابطه آن با علم و ادراک از منظر ملاصدرا

فیلسوفان اسلامی، به­خصوص مشائیان، براساس تبیینی که از رابطه نفس و بدن و ماهیت این دو به­دست می­دهند، علم و ادراک را فعل نفس و نه بدن می دانند. از نظر ایشان، علم نفس به بدن از سنخ علم حصولی است. اما براساس دیدگاه ملاصدرا علم نفس به بدن همانند خودآگاهی نفس است و از سنخ علم حضوری به­شمار می آید. طبق نگرش صدرایی نه تنها بدن متعلق علم حضوری و خودآگاهی نفس قرار می گیرد، بلکه در تمام مراتب ادراک نیز حضور دارد و در هر کدام از آنها نقشی ایفا می کند؛ تا جایی که اگر اختلالی در بدن ایجاد شود تمام مراحل ادراک و حتی ادراک عقلی نیز دستخوش تغییر و تحول قرار می گیرد. در این نوشتار ابتدا به ذکر انواع بدن از منظر ملاصدرارا می­پردازیم و سپس مسئله علم نفس به بدنو نقش بدن در ادراک از نظرگاه صدرایی را تبیین و تحلیل می­کنیم و درنهایت به این نتیجه خواهیم رسید که بدن، مرتبه ای از مراتب نفس و نه جوهری جدای از آن است. این امر به ما امکان می دهد تا بپذیریم که حضور و نقش بدن در ادراک اگرچه به اندازه نفس نیست، اما کمتر از آن هم نیست و از این دیدگاه جمهور فلاسفه که معتقدند فقط نفس در ادراک نقش دارد فاصله بگیریم. در واقع، علم النفس صدرایی، فقط بررسی نفس نیست، بلکه تبیینی از ماهیت انسان است که بدون توجه به بعد جسمانی او ناکافی است.