عملکرد و کارایی سد سازی در ایران و جهان

سدها به عنوان سازه های ساخته دست بشر هستند که از زمان های بسیار قدیم مورد استفاده قرار می گرفته اند. سدها انواع مختلف داشته و برحسب کاربرد می توان تقسیم بندی های متفاوتی را برای آنها متصور شد. سدها مزایا و معایب مختلفی دارند. عمده مزایای سدها عبارتند از: تامین آب، تولید انرژی، کنترل سیلاب، آمایش سرزمین، پرورش ماهی در مخزن، توسعه مناطق تفریحی و توریستی، حمل و نقل آبی و تغذیه سفره های آب زیرزمینی. در مقابل عمده معایب سدها عبارتند از: تولید زمین لرزه و زمین لغزش ، اختلال در رژیم طبیعی جریان رودخانه، اختلال در رژیم طبیعی انتقال رسوبات در رودخانه، نابودی زیست بوم های گیاهی و جانوری بالا دست و پایین دست ، افزایش تبخیر سطحی، آثار غیر بهداشتی مخزن، آثار نامطلوب اجتماعی و اقتصادی و تغییر در مشخصات فیزیکی و شیمیایی آب در بالا دست و پایین دست. با پیشرفت علم و انجام تحقیقات جدید، جنبه های نوین آثار زیست محیطی سدها آشکار شده است و مشخص شده است که در برخی از موارد که قبلا فایده محسوب می شد، در بلند مدت باید تجدید نظرهایی شود. در ایران با توجه به خشکسالی ها، تغییرات اقلیم و بحران آب، سد سازی در مرکز توجه منتقدان و هواداران قرار گرفته است. ذکر این موضوع نیز بسیار مهم است که لازمه ایجاد هرگونه توسعه و آمایش سرزمین، ایجاد تغییرات در محیط زیست و پذیرش بعضا آثار نامطلوب آن است. حال نکته مهم اینجاست که تغییرات مذکور باید به نحوی باشد که آثار نامطلوب آن حداقل باشد. در مورد سدهای جدید الاحداث در کشور باید سایر گزینه های غیر از سد و تلفیقی نیز مورد بررسی قرار گیرند و همچنین آنالیز هزینه فایده با لحاظ تمامی موارد با ارائه طرح ارزیابی آثار زیست محیطی معیار اصلی تصمیم گیری قرار گیرد.در مورد سدهای موجود کشور نیز باید طرح بهینه سازی و بهبود عملکرد، تهیه و اجرا شود تا علاوه بر حداکثرسازی بهره وری، آثار نامطلوب زیست محیطی نیز حداقل شود.