الگوهای گردشی تراز دریا و ارتباط آ ن ها با رودخانه های جوی تاثیرگذار بر بارش های شدید ایران

پژوهش حاضر با هدف شناسایی الگوهای موثر گردشی تراز دریا در تشکیل رودخانه های جوی انجام شد که رطوبت پهنه­های آبی بزرگ را به مناطق دوردست در خشکی­ها می رسانند و باعث بارش های شدید در ایران نیز می­ شوند. بارش های شدید ایران براساس صدک نودم، از ژوئن ۱۹۸۸ تا می ۲۰۱۸ استخراج شدند و ۹۴۰ روز رخداد رودخانه­های جوی توسط شار رطوبت مستخرج از مولفه های رطوبت ویژه، باد مداری و نصف النهاری شناسایی شدند. داده­های فشار تراز دریا در روزهای مذکور در ماتریسی به ابعاد ۹۴۰ در ۸۹۹۱ (۸۹۹۱ یاخته در ۹۴۰ روز) با آرایه S، به روش چرخش واریماکس تحلیل مولفه های اصلی شد و ۱۳ مولفه اصلی به دست آمد. این ۱۳ مولفه، ورودی­های تحلیل خوشه­ای سلسله مراتبی وارد قرار گرفتند که درنهایت، ۱۰ تیپ گردشی هوا در قالب ۵ تیپ اصلی مشخص شد. تیپ­ها براساس وضعیت فشار غالبشان به تیپ­های کم فشارهای جنوبی و پرفشارهای شمالی (A)، پرفشار قوی آزور و کم فشار اسکاندیناوی (B)، کم فشارهای ایسلند و اسکاندیناوی و پرفشارهای سیبری و غربی (C)، کم فشار قوی شمالی و پرفشارهای قوی شرقی و غربی (D) و تیپ پرفشار قوی سیبری-کم فشار قوی سودانی (E) نام گذاری شدند. نتایج نشان داد، رودخانه­های جوی موثر بر بارش های شدید ایران عمدتا در فصل سرد و به ویژه در ماه مارس به بیشینه فراوانی خود می­رسند. از نظر توزیع مکانی نیز دامنه­های غربی زاگرس به ویژه جنوب غرب کشور تحت تاثیر این پدیده اند. رودخانه­های جوی عمدتا در تیپ­های A۱، A۲، A۳، C۲، E۱ و E۲ با ۵۰ درصد رخدادها، تحت تاثیر کم فشار سودانی قوی و نسبتا قوی و در تیپ­های دیگر نیز با قدرت کمتر، رطوبت منابع آبی بزرگ را به ایران می رسانند و باعث بارش های شدید می شوند. از طرف دیگر، حضور پرفشار سیبری و تبت در بیشتر تیپ­ها مشاهده می­شود که در برخی تیپ­ها تا ایران گسترش داشته است. پرفشارهای غربی نیز در تیپ های B۱، C۱، D۱ و D۲ تاثیرشان را بر ایران نشان می دهند. همچنین تاثیر کم فشارهای جنوبی ازجمله سودانی و همگرایی دریای سرخ که عمدتا از روی دریای سرخ و خلیج فارس تقویت می شوند و به سوی ایران می آیند، مشهود است. به طورکلی، وجود پرفشارهای شرقی و غربی و گسترش آ ن ها  در عرض­های میانی و کم فشارهای قوی در عرض­های بالایی به همراه کم فشارهای ضعیف تا قوی در عرض­های پایینی منطقه موردمطالعه، در تمامی تیپ­های گردشی، نشانگر نقش برجسته­تر دو منشا رطوبت اطلس شمالی و بخش شمالی اقیانوس هند بود که باعث تامین و تقویت رطوبت رودخانه های جوی شدند.