بررسی عملکردی بیای گیبد قابوس

گنبد قابوس بلندترین برج آجری جهان و جزء اولین بناهای آرامگاهی در ایران است که در دوران اسلامی ساخته شده. اگرچه درباره ماهیت بناو انگیزه ساخت آن» آرای محققان مختلف است و اغلب معتقدند این بنای رفیع بیشتر جنبه نمادین و عملکردی به غیر از مقبره داشته امااغلب آنها نیز به هنگام دسته بندی آن را در زمره بناهای آرامگاهی جای دادند. که اگر این فرض درست باشد می توان ادعا کرد این بنا جزءاولین تجارب ساخت بناهای یادمانی در دوران اسلامی است.کاوش های باستان شناسی نشان می دهد که جسدی زیر بنای گنبد قابوس دفن نشده است. آندره گدار در نگاه نخست عملکرد آن راکمین گاهی بلند برمی شمارد اما در ادامه ادعا کرده که این برج مقبره قابوس است. دیگر محققین نیز با استناد به سخن گدار و استنباط خودهمگی این بنا را از جمله برج های آرامگاهی می دانند. اما پیرنیا این گنبد را علاوه بر مقبره. یک میل راهنما نیز برشمرده است. گروهی نیزپیشینه این بنا را در بناهای یادبودی آیین مزدایی و تحول چادر به بنا یافته اند و نی های به هم بسته و چادر قبایل صحرانشین را الگوی برجقابوس می دانند. از طرفی هیلن براند برج قابوس را بنایی یادمانی می داند که متاثر از آیین زردشتی است و ارنست دتیس این شیوه ساختمقابر را به دوران پیش از تاریخ منسوب می کند و آن را بر گرفته از آیین تدفین اوستایی می داند .برای این بنای آرزنده عملکردهای گوناگونی برشمردند و این تعدد اقوال خود جای تامل دارد و نشان از اهمیت بسیار این بنا در زمره بناهایتاربخی سرزمین ایران است. ساختار معماری این بنای خوش تناسب الگوی ساخت اغلب بناهای آرامگاهی و برج مقبره های بعد از خود که دربازه زمانی قرن پنجم و ششم هجری در ایران ساخته شدند از جمله میل رادکان کردکوی, برج رسکت در قائمشر و ... بوده است. شاید بههمین خاط راست که توجه اغلب مورخین را به خود جلب کرده، ا ز این رو شناخت معماری این بنا از جهات مختلف بسیار حائز اهمیت است.