«نامه به سردبیر» مراقبت از راه دور، راهکاری در چالش های ارائه مراقبت تسکینی در بحران کرونا

سردبیر محترم پاندمی کرونا در جهان در کنار ایجاد بحران سلامتی در سیستم های بهداشتی درمانی، سایر ابعاد زندگی افراد از جمله ابعاد اقتصادی و اجتماعی را در جوامع دچار تغییر کرده است(۱) و همچنان در برخی از کشورها روند رو به رشدی را داشته است(۲). ادامه داشتن این روند در نظام سلامت، سایر حیطه های درمانی و مراقبتی مثل مراقبت از بیماران مبتلا به بیماری های تهدید کننده حیات را هم تحت الشعاع خود قرار داده است(۳). یکی از جنبه های اساسی مراقبت، مراقبت تسکینی است که این رویکرد مراقبتی به دنبال بحران کرونا تحت تاثیر قرار گرفته است؛ چرا که مراقبت تسکینی دارای ابعاد و ویژگی هایی همچون برقراری ارتباط موثر، در دسترس بودن و همکاری تیمی است که پاندمی کرونا می تواند آن ها را دچار چالش نماید(۴). نظام ارائه مراقبت تسکینی در کشور ایران، یک نظام نوپا بوده و خدمات مراقبت تسکینی غالبا به صورت بستری شدن بیماران در بیمارستان انجام می گیرد. هر چند مراکز محدودی وجود دارند که در ارائه خدمات به بیماران در منزل هم فعالیت می کنند و گروه های مختلف ارائه دهنده مراقبت همچون پزشک و پرستار با توجه به نیازهای بیماران ویزیت و ارائه خدمات در منزل را انجام می دهند(۵). در هر دو حالت بستری شدن در بیمارستان یا مراقبت در منزل امکان تماس افراد با همدیگر را زیاد کرده و زمینه ای برای گسترش ویروس کرونا می باشد. از طرفی دیگر بیماران نیازمند مراقبت تسکینی که مبتلا به بیماری های تهدید کننده حیات می باشند، رنج های مختلفی از ابعاد جسمی، روانی، معنوی و عاطفی را تجربه می کنند که این مسائل بیماران را در برابر خطر ابتلا به کرونا آسیب پذیر می کند(۶). بنابرین ارائه مراقبت تسکینی در بحران کرونا با چالش هایی همراه است که باید با ارایه راهکاری مناسب، تهدیدهایی که در زمینه ارائه مراقبت وجود دارد را تعدیل نمود تا بیماران و خانواده ها و همچنین سیستم مراقبتی دچار آسیب های جدی نشوند. هدف در این نامه به سردبیر تعیین جایگاه مراقبت از راه دور به عنوان راهکار مراقبتی موثر در عرصه مراقبت تسکینی در کشور ایران در زمان بحران کرونا می باشد. ۴ قبل از پاندمی کرونا در جهان، پزشکی و مراقبت از راه دور به طور فزآینده ای استفاده می شد تا مراقبت های تسکینی را در خانه بیماران و خانواده های آنها وارد کنند(۷) و استفاده از این رویکرد نتایج مثبتی همچون افزایش کیفیت زندگی، کاهش بستری شدن و کاهش هزینه ها به دنبال داشته است(۸). با ظهور بحران کرونا، نقش این رویکرد در ارائه مراقبت تسکینی، بیش از بیش آشکار می گردد؛ چرا که با گسترش کرونا ویروس، چالش هایی در ارائه مراقبت های تسکینی ایجاد می گردد که با سازماندهی مراقبت از راه دور میتوان این چالش ها را تا حدودی رفع نمود. با توجه به اینکه در زمان بحران کرونا حفظ محدودیت های اجتماعی موضوعی با اهمیت می باشد، برقراری ارتباط بین ارائه دهندگان مراقبت با بیماران و خانواده های آنان که یکی از ارکان مهم ارائه مراقبت تسکینی می باشد به چالش کشیده می شود. در عرصه مراقبت تسکینی ایران، برقراری ارتباط موثر بین ارائه دهندگان مراقبت و بیماران با ابعاد و ویژگی هایی همچون حضور در کنار بیماران، در دسترس بودن برای بیماران، صمیمیت و تلاش برای رسیدن به درک مشترک با بیماران مشخص شده است(۹) که در زمان بحران کرونا برخی از این ابعاد مثل حضور ارائه دهنده مراقبت در کنار بیمار با محدودیت هایی روبرو شده است با این وجود برای داشتن ارتباطی موثر با بیماران از طریق مراقبت از راه دور می توان تا حدودی سایر ابعاد برقراری ارتباط را پوشش داد. به منظور استفاده از از مراقبت از راه دور تمهیداتی از قبیل ایجاد شبکه برقراری ارتباط با بیماران لازم است و در این شبکه ارتباطی، ارائه دهندگان مراقبت به صورت ۲۴ ساعته، در دسترس بیماران و خانواده های آنها می باشند. در این راستا لازم است بیماران نیز به امکانات استفاده از شبکه برقراری ارتباط همچون تلفن هوشمند دسترسی داشته باشند. استفاده از نرم افزارهای ارتباط تصویری، می تواند شبکه برقراری ارتباط از راه دور را بسیار کارآمد نماید؛ به طوریکه استفاده از جلسات تماس تصویری در راستای بررسی دغدغه های بیماران و خانواده های آنها و رفع این دغدغه ها بسیار موثر هستند. در دسترس بودن ارائه دهندگان مراقبت برای بیماران و خانواده های آنان از طریق برقراری ارتباط با جلسات تماس تصویری شرایطی را فراهم می کند که علاوه بر ارتباط کلامی، به نشانه ها و علایم غیر کلامی بیمار هم توجه گردد که هدایت کننده جریان ارتباط و احساسات طرفین می باشد و این موضوع فراتر از برقراری ارتباط کلامی از طریق تماس صوتی است. اگرچه برخی از استراتژی های برقراری ارتباط از قبیل حضور داشتن کنار بیمار از طریق مراقبت از راه دور فراهم نیست، با این وجود برخی دیگر از استراتژی ها همچون گوش دادن فعال به بیمار، درک کردن احساسات بیمار را از طریق تماس تصویری فراهم می شوند؛ بنابرین مراقبت از راه دور روشی مناسب در برقراری ارتباط موثر با بیماران و خانواده های آنها در بحران کرونا محسوب می شود و فراهم ساختن ساختارهای لازم برای مراقبت از راه دور ضروری به نظر می رسد. اگر چه در ارائه مراقبت از راه دور، تکنولوژی سخت افزاری و نرم افزاری به عنوان زیرساخت مهم مطرح هستند(۱۰) ولی باید علاوه بر آن، نیروی انسانی و کاربران نیز مد نظر قرار گیرند(۱۱). با توجه شرایط ایجاد شده در بحران کرونا ارائه دهندگان مراقبت و بیماران و خانواده ها باید سازگاری کافی را با تغییر رویه مراقبت و ایجاد جو مناسب برای مراقبت از راه دور داشته باشند. بنابرین علاوه بر تامین زیرساخت های برقراری ارتباط از راه دور لازم است محتوی و فرآیند مراقبتی هم مد نظر قرار گیرد؛ در این راستا لازم است سیستم های بهداشتی و درمانی، تیم ها و تکنولوژی لازم در این زمینه را منعطف و توانمند سازند و به هنگام اجرای طرح جدید الویت ها و اهداف مشخصی برای خودشان تعریف نمایند و همچنین محدودیت های مسیر اجرای طرح جدید را کم نمایند. ۵ یکی از چالش های اساسی در ارائه مراقبت تسکینی در زمان بحران کرونا کمبود امکانات مختلف از جمله وسایل حفاظت فردی برای بیماران و ارائه دهندگان مراقبت به خصوص در کشورهای کمتر توسعه یافته است(۱۲). همچنین بستری شدن تعداد زیاد بیماران در بیمارستان در این برهه زمانی، سیستم بهداشتی درمانی را با کمبود تخت های بیمارستانی مواجه کرده است به طوریکه خیلی از مراکز مراقبتی به ناچار به مراکز ارائه خدمات برای بیماران مبتلا به کرونا تغییر رویه داده اند. در راستای کمبود تجهیزات حفافظت فردی و کمبود تخت بیمارستانی برای بیماران غیر کرونایی مثل بیماران مبتلا به بیماری های تهدیدکننده حیات که نیازمند دریافت مراقبت تسکینی هستند، رویکرد مراقبت از راه دور می تواند به جلوگیری از صرف هزینه های تامین این تجهیزات کمک نماید. بنابرین مراقبت از راه دور در حفاظت فردی بیماران، خانواده ها و ارائه دهندگان مراقبت مفید بوده، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی را کاهش می دهد و همچنین خدماتی مناسب به بیماران و خانواده ها ارایه می دهد. از طرفی با بستری نشدن بیمارانی که نیازمند مراقبت های اورژانسی نبوده و در عین حال نیازمند دریافت مراقبت تسکینی هستند، تخت های بیمارستانی کافی برای ارائه خدمات به بیماران مبتلا به کرونا فراهم می گردد. یکی دیگر از چالش های سیستم های بهداشتی درمانی در ارایه مراقبت های تسکینی در بحران کرونا، کمبود نیروی ارائه دهنده خدمت می باشد؛ چرا که کارکرد واحدهای مختلف مراقبتی تغییر پیدا کرده و بسیاری از پرستاران از عرصه های مختلف مراقبتی مثل مراقبت تسکینی، در خدمت مراکز مرتبط با کرونا قرار گرفته اند و این مسئله ارائه خدمات به بیماران مبتلا به بیماری های تهدیدکننده حیات را تحت تاثیر قرار می دهد. از طرفی ارائه دهندگان مراقبت در بحران ها تمایل به ارائه خدمات بشردوستانه و نوع دوستانه داشته و این مسئله دغدغه های ذهنی آنها را در ارائه مراقبت به بیماران نیازمند زیاد می کند(۱۳)، به طوری که پرستاران در کمک به کنترل وضعیت بحرانی و ارایه خدمات داوطلب می شوند و این مساله می تواند موجب انتقال نیروی انسانی از یک عرصه مراقبتی خاص مثل عرصه مراقبت تسکینی به سمت مدیریت بحران گردد؛ بنابرین لازم است سیاست گذاری مراقبت در این شرایط بنحوی اتخاذ گردد که با وجود کمبود نیروی انسانی، خدماتی مناسب به بیماران مبتلا به بیماری های تهدید کننده حیات ارائه گردد که در این راستا بکارگیری روش ها و طرح های جدید مراقبتی مثل مراقبت از راه دور کمک کننده است. با توجه به اینکه مراقبت تسکینی با همکاری گروه های مختلف مراقبتی انجام می شود، برای تصمیم گیری در مورد فرآیند ارائه مراقبت از راه دور باید از تخصص ها و ارائه دهندگان مراقبت در تخصص های مختلف نظرخواهی نمود که این مساله همکاری تیمی را تسهیل می نماید. چگونگی ارائه مراقبت باید به گونه ای برنامه ریزی شود که چالش کمبود نیرو را مرتفع ساخته و فشار کاری زیادی بر دوش ارائه دهندگان مراقبت نباشد و سیاست گذاری سلامت باید به نحوی باشد که ارائه دهندگان مراقبت در برابر عوامل بحران زا مثل کرونا دچار آسیب نشوند تا اجرای طرح های جدید مراقبتی به بن بست ختم نشود. یکی از راهکارهای کمک کننده به ارائه خدمات، تربیت نیروهای غیر حرفه ای قبل از وقوع شرایط بحرانی و بکارگیری از توان آنها در شرایط بحرانی می باشد(۱۴). در این راستا، استفاده از نیروهای داوطلب در ارائه مراقبت تسکینی و بکارگیری آنها در رویکرد مراقبت از راه دور تاحدودی کمک کننده است. اما لازم است عمکلرد آنها توسط کارکنان حرفه ای مدیریت گردد. این افراد دسترسی ۲۴ ساعته بیماران و خانواده های آنها به مراقبت های تسکینی را تسهیل می نماید. به طوریکه در برنامه ریزی مراقبتی از افراد غیر حرفه ای می توان به عنوان رابطی برای برنامه های آموزشی از طریق جلسات تماس تصویری استفاده نمود.