آداب بصری تدوین فرمان های پادشاهی قاجار

از میان آثار هنری و تاریخی که در ایران و از دوره اسلامی به یادگار باقیمانده می توان به نامه ها و فرمان های پادشاهی اشاره کرد که نمونه های قدیمی آن عمدتا از دوره تیموری به بعد با قیمانده است. تحریر این نوع نامه ها و فرمان ها دارای اصول و قواعد خاصی بوده که در رساله های آداب ترسل به آنها اشاره شده است. از دوره قاجار نیز فرمان های شاهی متعددی در موزه ها و مجموعه های شخصی به جامانده که تحریر و کتابت آنها آداب و اصول خاص خود را دارند. این مقاله به این پرسش پاسخ می دهد که: فرمان های شاهی دوره قاجار شامل چه ویژگی ها و آداب بصری است؟ هدف از این پژوهش، دستیابی به ویژگی ها و آداب بصری فرمان های شاهی دوره قاجار است. روش این پژوهش توصیفی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که کاتبان و منشیان در دوره قاجار هنگام تحریر فرمان ها، تمامی اصول و آداب نگارش نامه ها را که در رساله های آداب ترسل ذکر شده، رعایت نکرده و تغییراتی در آن اعمال نموده اند. اولین عنصری که در رساله ها به آن اشاره شده، شروع نامه ها با نام و یاد خداست که تعداد کمی از فرمان های قاجاری با این اصل آغاز شده اند. مورد دیگری که می توان به آن اشاره کرد، درج مهر شاهی بر روی فرمان نامه ها است. بر پایه نمونه های موجود، از دوره ایلخانی و مخصوصا دوره تیموری به بعد، بر روی نامه ها مهر شاهی می زدند.در فرمان نامه های قاجاری بعد از مهر شاهی، شبه طغری به کار رفته است که با خط تعلیق و یا توقیع نوشته شده اند. از دیگر آداب بصری که در نامه های دوره قاجار اجرا شده است می توان به فواصل زیاد در سطربندی نامه ها، نوشتن تاریخ در انتهای نامه و جدول کشی آنها اشاره کرد.