وضعیت و تعیین کننده های فاصله موالید در بین زنان روستایی

زمینه و هدف: فاصله گذاری مناسب بین موالید به عنوان یکی از عوامل تضمین کننده سلامت مادر و کودک همواره مورد تاکید و توجه قرار گرفته است. برنامه های بهداشت باروری برای تحقق این امر مهم، ضروری به نظر می رسد. فاصله گذاری به معنی تلاش برای حفظ فاصله ای مشخص بین تولدها است که صریحا نسبت به کودک تازه متولد شده تعریف خواهد شد. بارداری با فواصل نزدیک که گاهی در ادبیات بهداشت و سلامت عمومی با عنوان تکرار سریع حاملگی یاد می شود، خطر بیماری های نامطلوب مادر و کودک را افزایش خواهد داد. ادبیات موجود در این حوزه نشان داده است که هر سال بیش از ۵۴ میلیون زن از عوارض طول دوره بارداری و زایمان رنج می برند و حدود ۵/۱ میلیون نفر نیز فوت می کنند که ۹۹ درصد این مرگ ها به کشورهای در حال توسعه اختصاص دارد. از آن جا که زمان و فاصله تولدهای متعاقب یکی از تعیین کننده های اصلی باروری است از این رو محققانی که باروری را تحلیل می کنند همیشه دو عامل فوق را بررسی کرده اند. به علاوه نشان داده شده است که فاصله کوتاه بین موالید، پیامدهای منفی بی شماری در دوران کودکی و بزرگسالی خواهد داشت. هدف مطالعه حاضر تعیین فاصله موالید در میان زنان روستایی و تعیین کننده های آن در استان فارس است. با مطالعه فوق تلاش شد که گروه زنان آسیب پذیر مشخص شوند تا در برنامه ریزی های حوزه سلامت و بهداشت باروری مورد توجه ویژه ای قرار گیرند. با این هدف می توان سطح عمومی سلامت مادر و کودک را در جامعه نیز ارتقاء داد. روش بررسی: مطالعه حاضر از نوع مقطعی و تحلیلی است که با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته انجام شده است. نمونه آماری دربرگیرنده ۸۸۲ نفر از زنان دارای همسر ۱۵ تا ۴۹ ساله ساکن در مناطق روستایی استان فارس است که حداقل دو فرزند داشته اند. پیمایش با تکنیک نمونه گیری خوشه ای در مهر ماه سال ۱۳۹۴ انجام شده است. سن زن، سن همسر، سال ازدواج، قومیت، مذهب، سطح تحصیلات، و وضعیت اشتغال متغیرهای مستقل تحقیق حاضر بودند. همچنین سال تولد هر فرزند از زنان پرسیده شد. فاصله موالید متغیر وابسته تحقیق حاضر بود. در مطالعه حاضر با توجه به سطح میزان باروری زنان، فواصل بین موالید اول و دوم و نیز موالید دوم و سوم مورد توجه و تاکید قرار گرفته شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از جداول فراوانی و آزمون رگرسیون خطی چند متغیری در محیط نرم افزار SPSS نسخه ۱۶ انجام شده است. سطح معنی داری نیز ۰۵/۰ در نظر گرفته شده است. یافته ها: نتایج نشان داد که میانگین و انحراف معیار سن شرکت کنندگان ۲۵/۶ ± ۲۹/۳۵ و در مقابل میانگین و انحراف معیار سن همسران آن ها ۸۹/۶ ± ۳۱/۴۰ بود. میانگین و انحراف معیار سن زنان در اولین ازدواج ۹۵/۳ ± ۵۶/۱۹ بود. عمده پاسخگویان فارس و شیعی مذهب بودند. غالب زنان مورد مطالعه با نسبت ۶/۵۳ درصد دو فرزند داشتند. به علاوه، چهار درصد زنان روستایی تحصیلات دانشگاهی یا بالاتر از دیپلم داشتند که درصد مشابه برای مردان ۶/۵ درصد بود. یافته ها همچنین نشان داد که بیشترین نسبت زنان روستایی و شوهران شان تحصیلات راهنمایی و کمتر داشتند. همچنین ۳/۳ درصد زنان روستایی شاغل و در مقابل ۹/۹۴ درصد همسران آن ها شاغل بودند. به علاوه، یافته ها از آن حکایت داشت که ۶/۸۳ درصد خانوارهای روستایی کمتر از یک میلیون تومان و ۹/۰ درصد نیز بیش از ۵/۲ میلیون تومان درآمد ماهانه داشتند. نتایج نشان داد که ۸/۳۱ درصد از زنانی که دو فرزند داشتند فرزند دوم خود را با فاصله کمتر از سه سال از فرزند اول به دنیا آورده اند. این نسبت برای زنانی که سه، چهار و یا پنج فرزند داشته اند به ترتیب برابر با ۵۲، ۷/۶۵ و ۸۰ درصد بوده است. نتایج گویای آن بود که فاصله تولد دوم تا سوم به ترتیب برای ۳/۲۵، ۵/۵۰ و ۸/۷۸ درصد از زنانی که سه، چهار یا پنج فرزند داشته اند کمتر از سه سال بوده است. تمامی زنانی که چهار فرزند داشتند فرزند چهارمی را با فاصله کمتر از سه سال از فرزند قبلی خود به دنیا آورده بودند. تحلیل چند متغیره داده ها نشان داد که متغیرهای قومیت (۰۲۳/۰ P=) و مذهب (۰۰۲/۰ P=) اثر معنی داری بر فاصله فرزند اول تا دوم داشتند به طوری که متوسط فاصله موالید زنان روستایی متعلق به قومیت فارس و نیز زنان اهل تشیع بیشتر از متوسط این فاصله برای زنان سایر قومیت ها و زنان اهل تسنن بود. دو متغیر قومیت (۰۰۱/۰ P=) و مذهب (۰۲۷/۰ P=) نیز تنها متغیرهای معنی دار تاثیرگذار بر فاصله فرزند دوم تا سوم زنان روستایی استان فارس بود. نتیجه گیری کلی: نتایج این مطالعه نشان داد که ویژگی های جمعیتی و اقتصادی- اجتماعی اثر نسبتا مشابهی بر فاصله موالید تا فرزند سوم دارد اما قدرت تبیین کنندگی مشخصه های فوق برای موالید رتبه دوم تا سوم به طور نسبی افزایش می یابد. به عبارتی می توان گفت در موالید رتبه های اول تا سوم کنش فرزندآوری زنان روستایی، مشخصا فاصله موالید، نسبتا یکسان است و تفاوت زیادی برحسب ویژگی های اقتصادی- اجتماعی زنان ندارد. قومیت و مذهب اثرات معنی داری بر فاصله موالید داشتند. قومیت و مذهب زنان مورد بررسی می تواند با وضعیت اقتصادی- اجتماعی آن ها در ارتباط باشد. به نظر می رسد زنان شاغل به منظور ترکیب نمودن فرزندآوری و اشتغال، مجبورند فاصله فرزندآوری خود را افزایش دهند. با این وجود، در مطالعه حاضر، هیچ رابطه معنی داری بین وضعیت اشتغال زنان و فاصله موالید به دست نیامد اما یافته های این مطالعه نشان داد که زنان شاغل در مقایسه با زنان خانه دار، فرزند دوم خود را با فاصله بیشتری از فرزند اول به دنیا می آورند اما فاصله تولدهای دوم تا سوم بالعکس است. تحصیلات زنان در مطالعات پیشین از متغیرهای معنی دار تاثیرگذار بر فاصله بین موالید بوده است که در مطالعه حاضر چنین رابطه معنی داری به دست نیامد. بر اساس یافته های فوق می توان نتیجه گرفت که زنان اهل تسنن و زنان غیر فارس زبان باید مورد توجه بیشتری قرار بگیرند و اهمیت فاصله گذاری مناسب بین موالید باید به این زنان آموزش داده شود. زنان مذکور نیازمند توجه بیشتری با هدف آگاه سازی در ارتباط با فاصله مناسب موالید هستند. با اتخاذ و اجرایی کردن دوره های آموزشی لازم در میان زنان آسیب پذیر می توان خلاء فوق را کاهش داد و در نتیجه سطح عمومی سلامت این دسته از مادران و نوزادان آن ها را نیز ارتقاء بخشید