«نامه به سردبیر» توسعه مراقبت تسکینی در بیماران سرطانی، ضرورتی مغفول مانده

سرطان، یکی از چالش برانگیزترین بیماری های قرن حاضر در کل جهان بوده است(۱) و در ایران نیز بر اساس آخرین بررسی های آماری و اپیدمیولوژیک بعد از بیماری های قلبی و عروقی و حوادث، سومین عامل مرگ را به خود اختصاص داده است(۲). پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۵ در ایران بیش از ۱۳۰ هزار مورد جدید سرطان خواهیم داشت که حداقل ۳۵ درصد بیشتر از حال حاضر می باشد. حفظ وضعیت موجود و ارائه خدمات ضروری به افراد سرطانی، افزایش منابع را می طلبد که توجه به این مساله در کشور از اهمیت زیادی برخوردار است(۳). سازمان بهداشت جهانی مراقبت تسکینی را به عنوان راهکاری برای ارتقای کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماری های صعب العلاج و خانواده آنها معرفی کرده است. بر اساس گزارش همین سازمان ۳۴ درصد از بیمارانی که نیازمند مراقبت تسکینی هستند بیماران سرطانی هستند که تنها ۱۴درصد از این مددجویان، مراقبت های تسکینی را دریافت می کنند. حدود ۷۸ درصد از این افراد نیازمند، در کشورهایی با درآمد پایین و یا متوسط زندگی می کنند(۴). مراقبت از بیماران سرطانی، تمام مراحل بیماری از زمان تشخیص سرطان تا مراحل پایان زندگی را شامل می شود و به این منظور مراقبت های تسکینی که مراقبتی همه جانبه از بیمار و خانواده می باشد مورد تاکید است(۵). مرور مستندات حاکی از وجود شواهد محکم و قوی در تایید اثرات مثبت خدمات مراقبت تسکینی در کاهش بار علایم بیماری و بهبود رضایتمندی و افزایش کیفیت زندگی بیماران می باشد(۶). تقریبا تمام مطالعاتی که هزینه های خدمات سلامت را بررسی می کنند، برای ارائه مراقبت های تسکینی برای سیستم سلامت و بیمار مزایای اقتصادی یافته اند و این شواهد برای بیماران سرطانی واضح تر است، چرا که کاهش هزینه ناشی از بستری و سایر مراقبت های پر هزینه را نشان می دهد(۷). در مطالعه ای که توسط موسسه بین المللی نظارت بر مراقبت های پایان حیات (International Observatory on End of Life Care/ IOELOC) در کشور انگلستان در سال ۲۰۱۱ در مورد وضعیت ارائه مراقبت های تسکینی در دنیا صورت گرفت، کشور ما در گزارش ۲۰۰۶ در گروه دو قرار داشت یعنی هنوز هیچ فعالیت ساختارمندی در مورد مراقبت های تسکینی شکل نگرفته بود اما در گزارش سال ۲۰۱۱ به گروه a ۳ ارتقاء یافته است یعنی ارائه مراقبت های تسکینی با تامین خدمات به شکل محدود و مجزا از یکدیگر انجام می گیرد. رویکرد یکپارچه سازی و ادغام مراقبت ها در کشورهای توسعه یافته طوری است که در آن مراقبت های تسکینی به طور سراسری و نظام مند ارائه می گردد و در دسترس همه افراد جامعه می باشد(۸). بررسی سیستم های پیشرفته سلامت نشان می دهد که برای بیماران سرطانی از مدل های گوناگون مراقبت تسکینی استفاده می شود که از آن جمله می توان به هاسپیس (Hospice)، مراقبت های تسکینی در منزل (home base palliative care)، بخش های مراقبت بستری (Hospital base palliative care)، کلینیک های سرپایی مراقبت تسکینی (Ambulatory based palliative care clinics)، مراقبت تسکینی در کودکان (Pediatric Palliative Care)، سرویس های مشاوره مراقبت های تسکینی (Palliative care consultation services)، مراقبت های تسکینی معنوی (model Spirituality palliative care)، مراقبت تسکینی مبتنی بر جامعه (model Community-Based Palliative Care) و مراقبت های تسکینی با شروع زود هنگام (Early Based Palliative Care) اشاره کرد(۹). به عنوان مثال کشور انگلستان که در ارائه مراقبت های تسکینی پیشرو است دارای ۱۱۳۹ خدمت مراقبت های تسکینی بزرگسالان (شامل ۳۵۶ تیم مراقبت در منزل، ۳۰۵ تیم مشاوره ای بیمارستانی، ۲۵۷ کلینیک روزانه، ۱۵۸ هاسپیس و ۶۳ واحد بستری بیمارستانی) و ۲۵۸ خدمت مراقبت های تسکینی اطفال (شامل ۱۱۲ تیم مشاوره ای بیمارستانی، ۱۱۲ تیم مراقبت در منزل و ۳۴ هاسپیس) است. در کشور ما مراقبت های تسکینی به صورت انسجام یافته برای بیماران سرطانی انجام نمی گیرد و اقدامات اساسی هم در این زمینه جهت راه اندازی این مدل ها صورت نگرفته است و با وجود اهمیت موضوع، مراقبت تسکینی به صورت یک چالش عمده برای نظام سلامت درآمده است(۸). مراقبت های تسکینی معمولا به صورت تیمی بوده و یک کار بین رشته ای است و پرستاران نیز نقش مهمی در کمک به تیم مراقبت تسکینی در جهت بهبود بیمار ایفاء می کنند(۱۰). با این حال بیشتر پرستاران، به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته، مراقبت از بیماران سرطانی را به روش عادی انجام می دهند و آشنایی کاملی با انواع مدل های مراقبت تسکینی ندارند(۱). از سوی دیگر مراقبت تسکینی از پیچیدگی بالایی برخوردار است و دارای مفهومی چندبعدی می باشد ولی در کشور ما دانش موجود در زمینه مراقبت تسکینی به خوبی تبیین نشده و در متن برنامه آموزشی رشته پرستاری ، به طور جدی لحاظ نگردیده است(۱۱). با توجه به اثربخش بودن مراقبت های تسکینی در افزایش کیفیت زندگی بیماران در پایان حیات و کاهش هزینه های درمانی در طولانی مدت، توجه به زیر ساخت ها و تامین منابع مالی برای راه اندازی انواع مدل های مراقبت تسکینی در کشور امری ضروری و غیر قابل اجتناب است. جهت ارایه خدمات با کیفیت به بیماران مبتلا به سرطان در مراحل انتهایی و آشنایی پرستاران با انواع مدل های ارایه مراقبت های تسکینی در حیطه پرستاری و همچنین استفاده از این مدل ها در برنامه ریزی های مراقبتی، لازم است توجه به این مهم در دستور کار سیاست گذاران سلامت در سطوح مختلف قرار گیرد. در پایان انجام مطالعات جامع مروری و همچنین عملیاتی با رویکردهای کمی و کیفی برای زمینه سازی در این حوزه توصیه می شود.