ایمنی در بخش های مراقبت ویژه کودکان: مروری بر مطالعات انجام شده در ایران

زمینه و هدف: دریافت مراقبت ایمن, بر اساس دانش روز و مبتنی بر برتری منافع بیمار یکی از حقوق اساسی بیماران در نظام سلامت تمام کشورهای دنیا از جمله ایران است. در کشور ایران در سال ۱۳۸۹ اولین کتاب استانداردهای اعتباربخشی ملی از سوی وزارت بهداشت ابلاغ گردید و سپس در سال ۱۳۹۱ رسما در بیمارستان ها و مراکز درمانی مورد استفاده قرار گرفت و از این سال به بعد مراکز درمانی طبق معیارهای ارائه شده توسط وزارت بهداشت به مراجعین سرپایی و بستری، خدمات خود را ارائه می دهند و تا سال ۱۳۹۵ پنج بار مورد بازبینی قرار گرفت. این معیارها در مورد بخش های ویژه کودکان (PICU)، ویژه نوزادان (NICU) و بخش های کودکان وجود دارد و هر ساله این بخش ها مورد ارزیابی قرار می گیرند. در ایران یافته های حاصل از پژوهش های پراکنده، وجود خطاها (به عنوان مثال خطای دارویی) را با درصد های متفاوت گزارش نموده اند و انجام دهندگان این مطالعات، یکی از نقائص کار خود را نداشتن آمار واقعی خطاهای انجام شده به سبب گزارش نکردن آن ها می دانند و به دلیل نبود مرجع مشخصی برای ارائه آمار در این مورد، اطلاعات و گزارش های دقیقی درباره وضعیت ایمنی و خطاهای رخ داده در مراقبت از گروه کودکان وجود ندارد. خطا در امر مراقبت از بیماران یک مفهوم غیرمستقل است یعنی نمی توان گفت تنها پرستاران بخش های اطفال در ایران دچار خطا می شوند اما می توان گفت درک پرستاران از مفهوم خطا در بخش های اطفال متفاوت با یکدیگر است و همین می تواند خطرات زیادی برای کودکان و بیماران بستری ایجاد کند. مفهوم خطا از نظر پرستاران در یک مطالعه کیفی به صورت آسیب، بدون مراقبت، تفکر و عمل اشتباه و قرار گرفتن در یک موقعیت بیان شد. به نظر می رسد فشار کاری زیاد، کمبود منابع دارویی، عملکرد ناکارآمد همکاران و کمبود تجربه و دانش در تجویز دارو از مهم ترین دلایل خطا در بخش های بیمارستانی می باشد. در ایران تحقیقات بسیار معدودی در مورد فرهنگ ایمنی در بخش کودکان انجام شده است و تحقیقی در مورد فرهنگ ایمنی در بخش مراقبت های ویژه کودکان یافت نشده است. فاکتورهای موثر بر ارتباط و حساسیت فرهنگی در بخش کودکان شامل عوامل سازمانی نظیر سیاست گذاری های ناکارآمد، نبود تعریف مشخصی از فرهنگ بیمارستانی، آموزش ناکافی کارکنان در این مورد و فاکتورهای انسانی مانند اشکال در ارتباط بین پرستاران با یکدیگر و با بیماران و همچنین تفاوت های فرهنگی پرستاران و خانواده ها هستند. از آن جا که ایران کشوری با تنوع فرهنگی بسیار است، با بهبود آموزش و تحول در سیاست های فرهنگ بیمارستانی، می توان ارتباط و کیفیت مراقبت و ایمنی بیماران را افزایش داد. هم چنین شناسایی تفاوت های فرهنگی و تاثیر فرهنگ بر مراقبت، چگونگی سازگاری با فرهنگ های متفاوت، ارتباط بین فردی، شناخت ارزش های فرهنگی کودک و خانواده در مراقبت از کودک و خانواده موثر است. با توجه به نتایج مطالعات پیشین، به نظر می رسد که سطح فرهنگ ایمنی در بخش مراقبت های ویژه نوزادان در حد پایین و متوسط است و پرستاران بر این باور هستند که کارکنان کافی برای انجام امور محوله ندارند. به همین دلیل خطا در سطح وسیعی رخ می دهد. ضمن این که آموزشی جهت ارتقاء فرهنگ ایمنی به طور کامل و صحیح دریافت نمی شود. بنابراین هدف از ارائه ی این مقاله، مروری جامع بر پژوهش های انجام شده درباره ی ایمنی بخش های مراقبت ویژه کودکان در سراسر ایران می باشد. ۸   روش بررسی: این پژوهش یک مطالعه مروری جامع است. به منظور یافتن مطالعات مرتبط جستجو از طریق پایگاه های اطلاعاتی معتبر فارسی زبان شامل بانک اطلاعات نشریات کشور و پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و بانک اطلاعات مقالات علوم پزشکی ایران و پایگاه های اطلاعاتی انگلیسی زبان شامل Google Scholar, Medline, Scopus, Elsevier, PubMed, ScienceDirect با کلید واژه های فارسی "بخش های مراقبت ویژه کودکان" و "ایمنی بیمار" و کلید واژه های انگلیسی 'Pediatric Intensive Care Unit', 'Patient Safety'  بدون محدودیت زمانی انجام شد. یافته ها: از مجموع ۶۱ مقاله به دست آمده بعد از بررسی دقیق, ۳۵ مقاله انتخاب گردید. با توجه به هدف پژوهش, ده مقاله که به طور مستقیم در مورد ایمنی در بخش های مراقبت ویژه کودکان در ایران بود و به زبان انگلیسی و فارسی در مجلات علمی– پژوهشی داخلی و خارجی چاپ شده و امکان دسترسی به متن کامل مقاله ها مهیا بود در این مطالعه وارد شدند. نتیجه گیری کلی: با توجه به این که در مورد وضعیت ایمنی بخش های PICU در کشور ایران اطلاعات دقیق و مدونی وجود ندارد، به نظر می رسد آگاهی ناکافی پرستاران از نحوه دارو دادن ایمن، فشار کاری زیاد، وجود فرهنگ نادرست ایمنی در بخش ها و سیاست گذاری نامناسب در تامین ایمنی بیماران از عوامل مهم تاثیرگذار بر رعایت ناکافی ایمنی در بخش مراقبت ویژه کودکان می باشد. هم چنین می توان گفت پژوهش های انجام شده در بخش های PICU بر موضوعات خطای دارویی، کنترل عفونت، فرهنگ بیمارستانی، تجربه والدین، تحویل نوبت کاری و شیفت و آگاهی و دانش پرستاران در مورد مفهوم خطا تمرکز بیشتری داشته است. شیوع نسبتا بالای خطای دارویی به دلیل کمبود اطلاعات دارویی پرستاران، نقص در کنترل عفونت به دلیل استفاده نکردن از راهنماهای بالینی و نیز کمبود امکانات پرستاران، رعایت ناکافی ارتباطات حرفه ای و ضعف در فرهنگ ایمنی این بخش ها، تحویل ندادن شیفت و نوبت کاری بر اساس استاندارهای تحویل شیفت، نوع نگرش پرستاران به مفهوم ایمنی و اطلاعات ایشان در این باره، نیاز به برنامه ریزی دقیق جهت رفع این مشکلات را می طلبد. به نظر می رسد مهم ترین مشکل در مبحث ایمنی در بخش های PICU نبود آمار درست و دقیق و پراکنده بودن آن است که تصمیم گیری کلی در مورد وضعیت ایمنی را دشوار می سازد. مطالعات بررسی شده حاکی از آن هستند که بیشتر محققین علاقمند به موضوع ایمنی دارویی هستند و سایر عوامل مرتبط با ایمنی کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. هم چنین در مورد دلایل بروز خطای سهوی و عمدی در بخش مراقبت ویژه کودکان تحقیقات انجام شده ناکافی است. به نظر می رسد دو عامل فشار کاری و سیاست گذاری نامناسب در تامین ایمنی کودکان از عوامل تاثیرگذار بر رعایت ناکافی ایمنی کودکان در بخش مراقبت ویژه می باشد که نیاز به مطالعات بیشتر را می طلبد