اثر پوشش های درختچه ای خالص و آمیخته ولیک بر تغییرپذیری مشخصه ها و پویایی تنفس میکروبی خاک

سابقه و هدف: گونه های چوبی یکی از مهمترین اجزای اکوسیستم های مرتعی به شمار می آیند. جنس ولیک (Crataegus spp.) غالب پوشش های درختچه ای رویشگاههای مرتعی شمال کشور را شامل می شود. از نظر رویشگاهی، حضور این جنس گیاهی در مراتع، بصورت تاج پوشش تقریبا خالص و یا آمیخته با سایر گونه های درختچه ای است. در پژوهش حاضر، اثر پوشش درختچه ای با غالبیت ولیک (CM)، پوشش درختچه ای آمیخته از ولیک و زرشک (CM-BI)، پوشش درختچه ای آمیخته از ولیک، زرشک و گالش انگور (CM-BI-RU) و پوشش درختچه ای آمیخته از ولیک، زرشک، گالش انگور و آلوچه وحشی (CM-BI-RU-PS) بر تغییرپذیری مشخصه ها و پویایی تنفس میکروبی خاک در منطقه کینج استان مازندران مورد مطالعه قرار گرفته است. مواد و روش ها: از هر یک از پوشش های اراضی مورد بررسی، تعداد ۱۵ نمونه خاک (عمق ۱۰-۰ سانتی متری) جمع آوری و به آزمایشگاه انتقال داده شد. سپس مقادیر ماده آلی، جرم مخصوص ظاهری و حقیقی، بافت خاک، پایداری خاکدانه، زیتوده درشت ریشه و ریزریشه مورد اندازه گیری قرار گرفت. به منظور بررسی میزان تغییرات رطوبت، دما و تنفس میکروبی خاک، نمونه برداری در ماههای میانی هر فصل انجام و مورد سنجش قرار گرفت. یافته ها: بیشترین مقدار ماده آلی خاک در رویشگاههای CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU مشاهده شد. رویشگاه خالص CM دارای بالاترین مقدار جرم مخصوص ظاهری بوده، در حالی که کمترین مقدار این مشخصه به رویشگاههای CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU اختصاص داشت. رویشگاههای CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU دارای بالاترین مقدار تخلخل خاک بودند. پوشش درختچه ای CM-BI-RU-PS دارای پایدارترین خاکدانه ها بود و با کاهش تنوع گونه های درختچه ای از پایداری آنها بطور معنی داری کاسته شد. بیشترین مقدار محتوی شن به رویشگاه خالص CM و بالاترین مقدار رس به پوشش درختچه ای CM-BI-RU-PS اختصاص داشت. بالاترین مقدار زیتوده درشت ریشه در CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU مشاهده شد در حالی که زیتوده ریزریشه در CM-BI-RU-PS بالاترین مقدار بوده است. مشخصه های رطوبت، دما و تنفس میکروبی خاک تفاوت های آماری معنی داری را در فصول مختلف سال و پوشش های خالص و آمیخته ولیک نشان داد. بیشترین مقادیر رطوبت خاک در رویشگاههای CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU و فصل زمستان مشاهده شد، در حالی که بالاترین دمای خاک به فصل تابستان و رویشگاه خالص CM اختصاص داشت. تنفس میکروبی خاک نیز در فصل تابستان و رویشگاههای CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU بیشتر از سایر فصول و دیگر پوشش های اراضی بود. مطابق با تحلیل مولفه های اصلی (PCA)، مقدار ماده آلی، محتوی رطوبت و همچنین میزان تخلخل خاک در رویشگاههای CM-BI-RU-PS و CM-BI-RU نقش موثری در افزایش تنفس میکروبی خاک این نوع از پوشش اراضی در مقایسه با سایر رویشگاهها داشت. نتیجه گیری: نتایج این پژوهش موید آنست که وجود تنوع گونه ای در پوشش های اراضی می تواند منجربه حفظ شاخص های کیفی خاک گردد. در همین راستا پیشنهاد می شود برای احیاء اراضی تخریب یافته مرتعی در منطقه مورد مطالعه و همچنین مناطقی با شرایط اکولوژیکی مشابه، در کنار ولیک از سایر گونه های درختچه ای بومی منطقه نیز استفاده شود.