بینامتنی قرآنی در دیوان ابن حجر عسقلانی؛ موردپژوهی «النبویات»

در طول تاریخ، متون دینی به خاطر جایگاه و قداستشان، منبع الهام و اقتباس بسیاری از شاعران و نویسندگان بوده اند. در این زمینه قرآن کریم گوی سبقت را از سایر متون ربوده است و شعرا و ادیبان در هر دوره ای برحسب موقعیت و تعاملی که با آن داشته اند، آثار خویش را به زیور واژگان و مضامینش آراسته اند. ابن حجر، فقیه و محدث مشهور سده ی هشتم ه. ق در دیوان شعر خود، نمونه های متعددی از بینامتنی قرآنی، ازجمله بینامتنی واژگانی و مضامینی، را به کاربرده است. ازآنجاکه وی در نه سالگی حافظ کل قرآن بوده و مدت ها در فضای روحانی و معنوی مکه و در جوار کعبه به تحصیل علم پرداخته است، تاثیر شگرف فضای قرآنی بر اشعار وی بسی نمایان است. ارتباط بخش «النبویات» با قرآن کریم، از ژرفای بسیاری برخوردار است به گونه ای که در موارد زیادی، فهم معنای موردنظر جز از طریق آشنایی با متن پنهان و شناخت چگونگی رابطه ی این دو متن با یکدیگر مقدور نیست. در این پژوهش با روشی تحلیلی– توصیفی، بینامتنی قرآنی در بخش «النبویات» که در مدح پیامبر(ص)سروده شده است، بررسی خواهد شد. با خوانش دقیق قصاید موجود در «النبویات» این نتیجه به دست می آید که شاعر از انواع بینامتنی قرآن کمک گرفته و واژگان و مضامین قرآنی را بدون ایجاد تغییر به کاربرده است و به استثنای چند مورد نفی کلی، بیشترین شکل روابط بینامتنی «النبویات» با قرآن کریم، به صورت نفی متوازی است که در آن، ابن حجر توانسته است میان متن پنهان و متن حاضر نوعی ساز ایجاد کند و تعاملی آگاهانه با آن پدید آورد.