آینده نگری طرح پزشک خانواده شهری در ایران

زمینه و هدف: تفکر پزشک خانواده در کشور ما ریشه در فرهنگ ایرانی اسلامی دارد و سابقه آن به قرن ها قبل باز می گردد. طرح پزشک خانواده در راستای اصلاح نظام سلامت کشور و بمنظور دسترسی راحت و مناسب به خدمات سلامت، از سال ۱۳۸۴ بعنوان پزشک خانواده روستایی در روستاها و شهرهای کمتر از بیست هزار نفر جمعیت و طرح پزشک خانواده شهری در سال ۱۳۹۱ به صورت پایلوت در دو استان مازندران و فارس اجرایی شد. اجرای این طرح با مزایا و چالش هایی همراه بوده است. هدف از انجام این مطالعه آینده نگری طرح پزشک خانواده شهری در ایران می باشد.روش مطالعه: مطالعه حاضر از نوع مروری است که با استفاده از پایگاه های اطلاعاتی ISI, Pubmed و Science Direct و منابع فارسیIranmedex, SID و Magiran انجام شده است. جستجو در این پایگاه ها با استفاده از کلمات کلیدی پزشک خانواده شهری(Urban family practice)، پزشک خانواده روستایی(Rural family practice) و چالش های اجرای طرح پزشک خانواده (Challenges of family practice implementation) انجام شد. از بین مطالعاتی که طی سال های ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۱ منتشر شده بود، ۴۶ مقاله استخراج شده است. در نهایت ۱۶ مقاله در راستای اهداف پژوهشگران مورد بررسی قرار گرفت.یافته ها: علیرغم اجرای برنامه پزشک خانواده شهری از سال ۱۳۹۱ در دو استان فارس و مازندران، این برنامه به همین دو استان محدود مانده و آینده این برنامه ملی در ایران شفاف نمی باشد. بررسی مطالعات پیشین نشان داد که هر چند اجرای برنامه در این دو استان با دستاوردهایی در زمینه افزایش دسترسی به خدمات، بهبود هماهنگی و ساماندهی پرونده های سلامت همراه بوده است در عین حال دارای چالش هایی در حوزه تولیت، نحوه ارائه خدمات، استمرار مراقبت، تامین منابع مالی، انسانی و اطلاعاتی بوده است. از طرفی مطالعات امکان سنجی و تعیین چالش های احتمالی اجرای برنامه پزشک خانواده شهری در برخی استان های کشور نشان داد امکان اجرای برنامه در سایر استان ها مستلزم برنامه ریزی در حوزه های مختلف مانند مدیریت اطلاعات سلامت و پرونده الکترونیک، جامعیت بخشی به محتوای برنامه و دستورالعمل ها و بهبود نظام ارجاع بوده است. از طرفی بر روی ادامه یا قطع برنامه در این دو استان اختلاف نظر است و شاید یک دلیل آن این است که ارزیابی جامع، عمیق و نظام مندی از کار وجود ندارد. نتیجه گیری: اجرای موفق برنامه پزشکی خانواده نیازمند شناخت اصول و پیش نیازهای آن است. فراهم بودن پیش نیازها و ارزشیابی مستمر برنامه پزشکی خانواده با استفاده از معیارهای استاندارد، دستیابی به اهداف برنامه را تسهیل می کند. اگرچه برنامه، در ابعاد دسترسی به خدمات و جامعیت مراقبت، موفقیت نسبی داشته است؛ ولی در ابعاد هماهنگی بین سطوح ارائه خدمت و استمرار مراقبت، موفقیت کمتری نشان داد. لذا پیشنهاد می گردد قبل از گسترش کشوری برنامه، حل ریشه ای چالش های آن مورد توجه قرار گیرد.