سیر عرفانی مکاتب شیعی نجف و تهران

این مقاله به بررسی سیرعرفانی و تامل در ابعاد معنوی حکمای مکتب تهران وعرفای مکتب نجف و مقایسه آنها ، برای دست یابی به نقاط اتفاق نظر و تمایزاتی که این بزرگان با یکدیگر داشته اند ، پرداخته است . در نگارش و تدوین این پژوهش ازروش کتابخانه ای و توصیفی استفاده شده است . یکی از پر اهمیت ترین جریان های سلوکی شیعه مکتب اخلاقیون نجف است ، دیدگاه بزرگان این مکتب رسیدن به غایت سلوک که همان توحید است ، فقط از طریق معرفت نفس امکان پذیر است و اصلی ترین راه وصول به معرفت نفس را نفی خواطر می دانند .در این حوزه برای پاک نمودن ذهن و قلب از نفی خواطر، مراقبه همراه با ذکر و فکر و التزام به شریعت را به شاگردان خود توصیه می کنند . مکتب تهران پس از تاسیس سلسله قاجار در ۱۲۱۰ه.ق تهران پایتخت ایران، به مرکز فکری شیعی ایران بدل شد و در آن مساجد و مدارسی ساخته شد وتوجه درباریان قاجار به علوم دینی ، باعث گردید تا علمای دینی جذب تهران شوند و به تالیف و تدریس علوم فقه و اصول و حکمت بپردازند. از ویژگی های این حوزه لسان عقلی و نظری در بیان مسئله های علمی و سلوکی و همچنین توجه به شریعت و تهذیب نفس است و نظریه فطرت تنها نظریه ای است که می توان آن را مبنایی برای یک نظریه سلوکی در حوزه تهران قرار داد که مرحوم شاه آبادی و شاگرد ایشان امام خمینی ، بسیار بدان پرداخته اند.به نظر محقق مکتب تهران به دلیل نداشتن یک روش تربیتی عام و جامع که از استاد به شاگرد انتقال یابد، نمی توان آن را یک مکتب عرفانی نام برد بلکه آن را فقط می توان یک حوزه فلسفی و حکمی نام نهاد.در ادامه اینکه بزرگان حوزه تهران بیشتر به مباحث نظری عرفان توجه داشتند و تلاش های معرفتی آنها در مورد عرفان عملی بسیار کم است وتقریبا عاری از نظام سلوکی و احوالات و مقامات بوده اند و اگر سلوکی هم بوده شخصی و فردی بوده است ومیتوان گفت ، همین مطلب های کم در عرفان نظری بیشتر تعلیقات و حواشی حکیمان تهران بر آثار کلاسیک عرفان اسلامی است و پیدا کردن نظرات سلوکی اینان در لابه لای تعلیقات پراکنده بر متن های متفاوت عرفان نظری مشگل شده است .در صورتیکه بزرگان حوزه نجف ، توجه ویژه ای بر عرفان عملی داشته اند و روش تربیتی و نظام سلوکی برای شاگردانشان پایه گزاری کرده اند.