تبیین چندگانگی مطرح شده در نظریه «معاد» خواجه نصیرالدین طوسی

خواجه نصیرالدین طوسی از منظر دو دانش کلام و فلسفه شخصیتی دوگانه به نظر می آید. زیرا گاهی در یک مسئله علمی دو رای مختلف داده است؛ یکی به شیوه اهل کلام و دیگری به روش فیلسوفان. در وهله نخست به ذهن می آید که خواجه دچار تعارض شده است. برای نمونه خواجه با دیدگاه فلسفی, اعاده معدوم را جایز نمی داند و ازسویی در مقدمات بحث معاد پذیرفته است که اعدام عالم ممکن و مطابق ادله نقلی است. در این مقاله به مطالعه «معاد» خواهیم پرداخت و سپس در مقام داوری، احتمالات ممکن را طرح کرده و از میان آن ها؛ دیدگاهی را که از دید ما با واقعیت مطابق است. به عنوان دیدگاه برگزیده انتخاب می کنیم. این نوشتار در داوری خود برپابه عبارات خواجه نصیر و درنظر داشتن موقعیت اجتماعی و علمی و ویژگی رو زگار زندگی وی که با هجوم گسترده متکلمان بر ضد فیلسوفان روبه رو بود؛ همچنین باتوجه به شخصیت میانه رو حق محور و دانش دوست مرحوم خواجه، غبار تعارض را از چهره او می زداید و چنین حکم می کند که شخصیت وی متعارض نماست و نه متعارض. این تحقیق براساس پژوهش در آثار خواجه شکل گرفته است. این آثار بیشتر ب صورت کتابخانه ای انجام شد. ولی در همه این موارد کوشیده ایم تا دیدگاه خواجه پس از تحلیل و بررسی جهات محتمل, نقل شود. ازاین رو در جاهایی که نباز بود از عبارات شارحان نیز یاری گرفته ایم.