چیستی «تفسیر فلسفی» و ارزبابی تلقی های ناصواب از آن

؛«تفسیر فلسفی» تعبیر مستحدئی است که فارغ از صحت و سقم این ترکیب. گاه به معنای «تحمیل باورهای فلسفی بر قرآن» و گاه به معنای «کاربرد معلومات فلسفی در فهم و تفسیر قرآن» و گاه به معنای «نفسیر موضوعی آیات فلسفی» و امثال آن به کار می رود. این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی و در بخش هایی به روش «ناربخی - تطبیقی» تلقی های گوناگون از عنوان «تفسیر فلسفی» رآ بررسی و نیز منطق به کارگیری آنها در مقام تفسیر ایات قرانی را به اجمال ارزیابی کرده است. حاصل پژوهش نشان می دهد: تعبیر «نفسیر فلسفی» مسامحی بوده و تلقی آن به عنوان گونه با روشی تفسیری موجه نیست. در میان اندیشمندان مسلمان، صدرالمتالهین با اصرار بر «ظاهرگرایی طریقی»، ظاهر را به کمک معلومات فلسفی، طریقی به سوی کشف حقایق قرآنی قرار داد و بدین سان, هم بر ضرورت کاربرد معلومات فلسفی تاکید کرد و هم با تحفظ بر ظواهر قران، گرایش به تحمیل اراء فلسفی بر آیات را نفی نمود. او به تفسیر موضوعی ابات فلسفی غنای جدیدی بخشید و معلومات فلسفی را قرینه ای برای فهم مقصود و مراد برخی آیات قرآنی قرار داد. علامه طباطباتی در تفسیر «المیزان» در جهت روشمند کردن آن کوشید. ایشان معلومات فلسفی را طریقی به سوی فهم لابه های معارف قرانی می دانست و بر ضرورت بهره مندی از معلومات فلسفی در کشف دلالت ها و فهم معنای مراد برخی آیات، بدون تحمیل و ضمیمه کردن تاکید داشت. حکمای مفسر از معلومات فلسفی در جهت یافتن موضوعات فلسفی در آیات و انسحام بخشی به آنها و نیز به عنوان «قرینه صارفه» در کشف تحلیل منطقی مضامین قرآنی و ا ستنباط لایه های معنایی برخی آیات و کشف استلزامات معنایی تعدادی از آیات استفاده کرده اند. نیز لزوم پرهیز از تحمیل آراء فلسفی بر آیات قرآنی و بهره مندی از حقایق و حیانی در تنقیح و تکمیل اندیشه ورزی های فلسفی از دستاوردهای جانبی این پژوهش است.