فاژ درمانی و کاربرد آن در کنترل بیماری های گیاهی

اصطلاح باکتریوفاژ به ویروس­هایی اطلاق می­ شود که به­طور اختصاصی باکتری­ها را آلوده می­کنند. باکتریوفاژ­ها عمدتا دارای کاربرد­های پزشکی و دامپزشکی بوده و اخیرا برای کنترل بیماری­های گیاهی مورد توجه قرار گرفته­اند. استفاده از فاژ­ها در کنترل زیستی بیمارگرهای گیاهی، ناشی از توانایی آنها در کشتن باکتری­ها و همچنین مشاهده فاژ­ها در همان محیط ­های میزبان باکتریایی است؛ همین امر نشان دهنده توانایی زنده­مانی آنها در محیط زیست میزبان می­ باشد. فاژ­ها به دلیل کاربرد آسان و راحت، امکان ترکیب شدن با باکتری­ کش ­های دیگر و یا استفاده متناوب با آفت ­کش ­ها و داشتن قیمت نسبتا پایین به ­عنوان بخشی از برنامه مدیریت تلفیقی بیماری­ ها استفاده شده ­اند؛ علیرغم تردید­های فراوان درمورد کاربرد باکتریوفاژ­ها به­عنوان عوامل کنترل زیستی موثر، ظهور باکتری­های مقاوم به آنتی­ بیوتیک و نگرانی از امکان انتقال مقاومت آنتی ­بیوتیکی از بیمارگر­های­ گیاهی به بیمارگر­های انسانی و ظهور نژاد­های متحمل به مس در میان باکتری­های گیاهی منجر به تمایل بیشتر برای کنترل بیماری­ها با تکیه بر باکتریوفاژ­ها در کشاورزی مدرن شده است. تاکنون فاژ درمانی به­ طور موفقیت ­آمیزی علیه عواملی از قبیل لکه باکتریایی قارچ­های خوراکی Pseudomonas tolasi، لکه­ برگی باکتریایی لوبیا، پوسیدگی­ های نرم ایجاد شده توسط گونه ­های پکتوباکتریوم، آتشک سیب و گلابی Erwinia amylovora، اسکب سیب ­زمینی Streptomyces scabies، بلایت باکتریایی شمعدانی Xantomonas hortorum pv. Pelargonii، لکه ­باکتریایی گوجه­ فرنگی Xantomonas campestris pv. Vesicatoria استفاده شده ­ا ست. این حقیقت وجود دارد که باکتری­ها می ­توانند با روش مشابه به آنچه که در آنتی ­بیوتیک­ها مشاهده شده، نسبت به فاژ­ها مقاوم شوند، اما مزیت فاژ­ها نسبت به آنتی ­بیوتیک­ها برای درمان بیمارگر­ها، توانایی آن­ها در ایجاد جهش ­ژنتیکی و آلوده­ کردن میزبان­های جدید است. مشکل عمده کنترل زیستی وابسته به فاژ­ها، تبدیل آزمایشات موفق آزمایشگاهی به روش­های کنترل موثر علیه بیمارگر در سطح مزرعه است. بدین منظور لازم است درک کاملی از اکولوژی و تعامل پیچیده میزبان- فاژ در محیط­های مختلف گیاهی به­دست آوریم تا بهره ­وری مطلوبی از فاژ­ها به ­عنوان یک روش کنترل زیستی به عمل آید. در مقاله حاضر تلاش شده­ است تا مروری کلی بر پتانسیل باکتریوفاژ­ها در کنترل زیستی بیمارگر­های گیاهی انجام شود و مزایا و چالش ­های آن معرفی گردد.