کارکرد ضمیرهای شناور در شعر حافظ (با نگاهی به آراء عبدالقاهر جرجانی)

ضمایر از جمله شناورترین عناصر و اجزای بافت شعری اند. در بافت شعری منسجم که تمامی اجزاء برای یکپارچگی آن نقش ایفا می کنند، ضمایر، با آن که جانشین و به ظاهر از کوچک ترین اجزای کلامند، از امکانات زبانی بالایی برخوردارند. حافظ با حذف اسم و جانشینی ضمیر از یک سو و شناور کردن ضمیر از سوی دیگر، حرکت و پویایی شعرش را نیز تقویت می کند. در این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی، مواردی از قابلیت های ضمیر در شعر حافظ، از جنبه شناوری و حرکت، بررسی می شود. با توجه به تاکید جرجانی بر وحدت اجزای کلام و اهمیت محل استقرار لفظ در بافتی منسجم برای افاده بهترین معنا، به امکانات زبانی ضمایر شناور و تغییرات فزاینده ای که در شعر حافظ، پدید آورده است، می پردازیم. حاصل این پژوهش نشان می دهد، شناور شدن ضمایر، علاوه بر نقش آفرینی های متعدد، به گسترش معنا، ایجاد ارتباط در محورهای افقی و عمودی، توسع شمول مخاطب و مرجع، فراهنجاری و برجستگی زبان شعر او می انجامد.