واکاوی سبک معماری و زمینه های شکل گیری قلاع اربابی دشت همدان بهار

در جریان مطالعات باستانشناسی ابنیه اسلامی دشت همدان در سال ۱۳۹۱ ، قلاع اربابی برجای مانده در سطح منطقه توسط نگارنده اولبرای نخستین بار مورد بررسی قرار گرفت. این قلاع از جمله قلاع دشتی هستند که طی سدههای متاخر اسلامی (از اوایل دوره قاجاریه تاپهلوی اول) به دلیل ضعف حکومت مرکزی و هرج و مرج های ناشی از آن، و نیز با هدف اقامت و سکونت خوانین محلی و اطرافیانشان،احداث شده اند. در این پژوهش، قلاع مذکور با هدف بررسی ساختارهای معماری و تزئینات به کار رفته در آنها، علل شکل گیری، نقش آنهادر امنیت منطقه در دوران قاجاریه و همچنین تحلیل شاخصه های بارز مشترک در میان آنها، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.پژوهش حاضر با رویکرد «میدانی- توصیفی- تحلیلی»، به تبیین وضعیت این دسته از بناها پرداخته است. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش متکی بر مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی است. بنابر نتایج پژوهش، در ساخت قلعه های منطقه، همچون تمامی قلاعدشتی، تپه های طبیعی و بلندی ها به جهت اشراف به مناطق پیرامون و توان دفاعی بهتر، مورد توجه خاص بوده است. یکی از ویژگیهایعمده قلعه های اربابی مورد مطالعه، بهرهگیری متفاوت از سازه برج در بنای قلاع است که در طول زمان از کارکردهای متفاوتی چونسکونت و دیده بانی برخوردار بوده اند. عمده تزئینات قلاع مورد مطالعه در بخش اربابنشین به خصوص در سرستون و پایه ستون های ایوانو نیز در طرح گچبری های داخل بنا است که با انواع نقش مایه های گیاهی به صورت طرح های اسلیمی و ختایی اجرا شده اند. این بناها باکارکردی به عنوان مراکز حکومتی محلی امن، در گذشته مورد توجه بوده اند.