کاروانسراهای دوران اسلامی (مطالعه موردی کاروانسرای گنجعلیخان کرمان)

از جمله یادگارهای پر ارزش معماری ایران کاروانسراهاست که از روزگار کهن به دلایل گوناگون و ارتباطی چون جریان اقتصادی،نظامی جغرافیایی و مذهبی بنیاد گردیده و در ادوار مختلف به تدریج توسعه و گسترش یافته اند. راز ماندگاری این آثار معماری در بکارگیریمعانی و مفاهیم در ساختار سازه ه ای آن دوران می باشد، برخلاف امروزه که اکثر بناها بدون درنظر گرفتن مفهومی که باید ارائه دهند طراحیو ساخته شده و این بی هویتی معماری امروزه تاثیرات منفی زیادی میتواند به دنبال داشته باشد. مطالعه درباره ی معماری ایران، نشان دهندهچگونگی گسترش آن در طی پانزده قرن گذشته است. در هر دوره بناهایی با ویژگی های گوناگون در روستاها، شهرها، جاده های کاروانی، مناطقکویری، گذرگاه های کوهستانی و شهرهای ساحلی ایجاد گردیده که کاربردهای متفاوت داشته اند. اهمیت معماری اسلامی وقتی آشکار می شود،که بدانیم در ساخته های این دوره به کاربرد مادی و معنوی بناه ای که از مهمترین ویژگی های آن است ، توجه شده است. عملکردهای گوناگونکاروانسراها در گذشته باعث گردیده نام های متفاوتی برای این گونه بناها در فرهنگ لغات جای گیرد : کاربات، رباط، ساباط و خان و در واقععملکرد و وظایف مشابهی مانند کاروا نسراها داشتند، نیاز انسان به سرپناه و مامن حاضر از روزگار باستان مورد توجه بوده است در ایران زمین ازگذشته بسیار دور ، آثار و مظاهری از این گونه پناهگاه ها و استراحتگاه های بین راه دیده می شوند که بسیاری از آنها را می توان از نظر شیوهساختمانی از شاهکارهای معماری و هنری عصرخود به حساب آورد در دوران اسلامی ایجاد این گونه بناها با ویژگیهای گوناگون شهرها و روستاها،در جاده های حاشیه کویر و معابر کوهستانی ، با نام های مختلف چون رباط و کاروانسرا رو به توسعه و گستر ش نهاد احداث کاروانسراها در ایرا نسابقه ای بس قدیمی داشته طبق منابع تاریخی این کشور در احداث کاروانسراها و همچنین سیستم ارتباطات مبتکر و پیشقدم بوده است. دراینمقاله سعی برآن شده است تا با کاربری کاروانسرا بیشترآشنا شده وکاروانسرا را در طول شهرهای اسلامی معرفی کرده و تاثیرگذاری مفاهیماسلامی در ساختار کالبدی این بناها و جزئیات مهم مربوط به آنها را شرح دهد.بدین صورت جزئیات ذکرشده را درنمونه موردی کاروانسر ا یگنجعلی خان کرمان از طریق مشاهده و بررسی اسناد مربوطه مورد مطالعه قرار داده و بررسی کاملی انجام شده است. یافته های به عمل آمدهمیتواند مورد استفاده طراحان و معماران در بکارگیری معنا و مفهوم در ساختار کالبدی بنای خود، قرار گیرد تا با توجه به نتایج این تحقیق کهنشان دهنده تاثیر مفاهیم اسلامی در شکل گیری ساختار کاروانسرای گنجعلی خان بوده، بتوانند بناهایی ماندگارتر و باهویت بیشتر ساخته وطراحی کنند.