قرارداد یادگیری: رویکردی آموزشی در پرستاری

تئوری یادگیری بالغین (Adult learning theory) بیان می کند که بزرگسالان در صورتی که اهداف یادگیری واضح، واقعی و مهم داشته باشند و این اهداف در راستای نیازهای شغلی، حرفه ای و شخصی آنها باشد؛ یادگیری بهتر و پایدارتری خواهند داشت. همچنین این تئوری مطرح می کند که بزرگسالان عمل گرا و مساله محور بوده و یادگیری شان بیشتر درونی است و در یادگیری آنها روش های تجربی نسبت به روش های غیرفعال موثرتر است(۱). در طی دهه های گذشته، معلمین برای حرکت به سوی یادگیری خود- راهبر (self-directed learning)، روش های مختلفی را مورد استفاده قرار داده اند. بر این اساس، یادگیری مشارکتی شکل گرفته و در کشورهای زیادی معمول شده است. یادگیری مشارکتی؛ فعالیت های آموزشی را با نیازهای یادگیرندگان تطبیق می دهد. به طوری که دانشجویان بتوانند مسوول یادگیری خود باشند. یکی از ابزارهایی که بر پایه آموزش بزرگسالان و رویکرد یادگیری خود راهبر و همچنین با در نظر گرفتن تفاوت های فردی طراحی شده، قرارداد یادگیری (learning contract) است(۲). یکی از اهداف برنامه آموزش پرستاری توانمند نمودن دانشجویان در مهارت های تحلیل، تفکر انتقادی و حل مساله است. ارتقای این مهارت ها برای پرستاران جهت کار در محیط های پیچیده و در حال تغییر مراقبت سلامت، لازم است. بنابراین ضروری است که دانشجویان با استفاده از شیوه های مختلف یادگیری توانایی های خود را ارتقا دهند که یکی از این روش ها می تواند قرارداد یادگیری باشد(۳). قرارداد یادگیری، توافقی نوشتاری بین مدرس و دانشجو است که شامل مراحلی متعددی است و باید آنچه که توسط مدرس به دانشجو آموزش داده شود را مشخص کند(۴). قرارداد یادگیری، محیط یادگیری مشارکتی را رشد می دهد. نقطه روشن یادگیری مشارکتی تغییر حرکت از انتقال دانش به تولید دانش است. دانشجویان از نظر توسعه یادگیری فردی ارزشیابی شده و تمرکز توجه بر یادگیرنده به طور فردی است. اغلب حامیان روش قرارداد یادگیری به منفعت های فردی سازی فرآیند یادگیری، ارتقای عدم وابستگی و استقلال یادگیرنده، توسعه رفتارهای یادگیری مادام العمر (life-long learning) و مشارکت فعال یادگیرنده تاکید دارند(۵). به اعتقاد برخی صاحب نظران با توجه به تغییرات سریع دانش و نیمه عمر کوتاه آن، مهم ترین مسوولیت سیستم آموزشی در حیطه مشاغل بهداشتی این است که معلمان از ارائه دانش نظری به تنهایی پرهیز کنند و فرصت ایجاد فعالیت های خود- راهبر را در محیط های دانشگاهی فراهم نمایند(۶). حدود ۲۲ سال پیش گیبن (Gibbon) بیان کرد که تغییراتی در آموزش از تدریس به یادگیری و از معلم به فراگیر ایجاد شده است(۷). این تغییرات چالش هایی را در آموزش ایجاد کرد. نیاز برای تغییر از سبک های معلم محور تدریس به سبک های دانشجومحور، که به دانشجو اجازه مشارکت فعال در تجارب یادگیری را می داد، به مدت طولانی، بخش باارزشی از آموزش شد. تشویق به نقش یادگیرنده فعال، یادگیری عمیق را پرورش داد و ظرفیت خود هدایتی و ابتکار را بالا برد که در نهایت باعث افزایش اعتماد به نفس و موفقیت فراگیر شد(۲). قرارداد یادگیری به عنوان ابزاری برای ایجاد تغییر در آموزش پرستاری ابداع شد. استفاده از قرارداد یادگیری تا قبل از ۱۹۸۶ به درستی مشخص نیست و نوشته های خیلی کمی در مورد استفاده از قرارداد یادگیری در آموزش پرستاری وجود دارد، اما از آن زمان به بعد، مطالعه در این زمینه به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. قرارداد یادگیری، برنامه نوشته شده ای است که آنچه را یک فرد یاد خواهد گرفت توصیف می کند و آن را به عنوان نتیجه فعالیت یادگیری خاص می داند(۲). قراردادهای یادگیری به عنوان راه حلی برای مشکلات آموزشی، مورد حمایت قرار گرفته اند. بارینگتون و استریت (Barrington, Street) به نقل از برگر (Berger) از قرارداد یادگیری به عنوان «سند موافقت ثبت شده توسط یادگیرنده، با جزییاتی در مورد آنچه که یاد گرفته خواهد شد، چگونگی انجام آن، زمان یادگیری و معیارهای خاص ارزشیابی که برای قضاوت در مورد تکمیل یادگیری استفاده خواهد شد، نام می برد». اغلب تعریف هایی که برای اصطلاح «قرارداد یادگیری» ارائه شده شامل مشخصه هایی مربوط به ترجیح انتخاب فعالیت ها توسط یادگیرنده، اهداف یادگیری یا برنامه های یادگیری و انسجام و هماهنگی بین یادگیرنده و استاد راهنما، مربی یا ارشد بالینی است. قرارداد یادگیری شامل ۵ جزء اساسی شامل: اهداف عینی یادگیری، منابع و راهبردهای یادگیری، شواهد تکمیل و دستیابی به اهداف، معیارها و مقاصد برای رواسازی شواهد و مسیر زمانی دستیابی به اهداف است(۸). برای این که قرارداد یادگیری موثر باشد، باید مشخصه هایی مثل: رسمی بودن توافق و ثبت قراردادها، تنظیم واضح آنچه یاد گرفته خواهد شد، چگونگی کسب یادگیری و چگونگی ارزشیابی، نیز در نظر قرار گرفته شود. در قرارداد یادگیری میزان سطح حمایت توسط استاد راهنما یا مربی، فرصت هایی که برای یادگیری مستقل باید فراهم شود و در دسترس بودن منابع برای ایجاد تجربه یادگیری نیز مورد توجه قرار می گیرد(۷). توافق نوشته شده یا «قرارداد» به طور ضمنی بر انجام فعالیت های یادگیری که دارای اهمیت هستند، دلالت دارد. بنابراین قرارداد یادگیری یک سند متصل به قانون نیست بلکه استفاده از کلمه «قرارداد» به اهمیت تعهد برای همه کسانی که در حرکت به سمت دستیابی به اهداف نهایی ذکر شده در قرارداد، دخالت دارند؛ اشاره می کند(۲). قرارداد یادگیری می تواند براساس نقاط قوت و ضعف فراگیر طراحی شود به طوری که در این روش مدرس و فراگیر در مورد نقاط قوت وضعف آموخته های فراگیر، بحث و تبادل نظر می کنند وسپس در محتوای قرارداد یادگیری و استراتژی مناسب برای تقویت نقاط قوت و اصلاح نقایص به توافق می رسند و در نهایت قرارداد به صورت مکتوب نوشته می شود و طرفین آن را امضا می کنند(۸). در جدول ۱ عناصر موجود در قرارداد یادگیری نشان داده شده است. علی رغم جنبه های مثبت قراردادهای یادگیری، تی سانگ (Tsang) و همکاران به چند مشکل در اجرای قراردادهای یادگیری در حرفه کار درمانی در هنگ کنگ اشاره کرده اند(۹). تعدادی از یادگیرندگان نوشتن قراردادهای یادگیری را سخت می دانستند و بسیاری از یادگیرندگان قراردادهایی را نوشتند که از نظر قالب و محتوا شبیه هم بودند. همچنین تعدادی از دانشجویان اهداف عینی پایین تری نسبت به دیگران به دلیل این که از گذراندن واحد درسی و کسب نمره مطمئن شوند، نوشتند. بر طبق نظر تی سانگ و همکاران «نتایج منفی ممکن است از اختلاف فرهنگی بین ادراک دانشجویان غربی با دانشجویان منطقه آسیا نسبت به مدرسین، ناشی شده باشد». تی سانگ و دیگران نتیجه گرفتند که با آموزش کافی اساتید راهنما یا ارشدهای بالینی و مشاوره و مربی گری مناسب یادگیرندگان، با این روش یادگیری خود-راهبر تسهیل شده و می تواند تجربه مثبتی برای صاحبان فرآیند به دنبال داشته باشد(۹). در مطالعه ای دیگر اعضای هیات علمی دریافتند که دانشجویان تمایل به نگارش قراردادهای یادگیری در قالب و محتوای یکسان دارند. بنابراین لازم است مربیان با دانشجویان قبل از شروع آموزش قراردادی با هم درمورد اهداف آموزشی بحث نمایند(۴). برخی صاحب نظران پیشنهاد می کنند که قراردادهای یادگیری به دلیل در نظر گرفتن اختلافات گسترده شخصی بین یادگیرندگان، راهبرد ایده آلی است(۲و۸). به علاوه قراردادهای یادگیری، انگیزش دانشجویان برای یادگیری را افزایش داده و استفاده از رویکرد فردی سازی آموزش در این روش، احترام متقابل و اعتماد بین اساتید و دانشجویان را توسعه داده و خود-راهبری در یادگیری را تسریع می کند به طوری که اگراجازه نگارش قراردادهای یادگیری، انتخاب مکان های آموزش بالینی و انتخاب ارشدهای بالینی به دانشجو داده شود، انگیزه را بیشتر افزایش می دهد(۱۰). برخی محققین معتقدند اگر یادگیرنده مطالب مورد نیاز و مطالب مورد علاقه را یاد بگیرد و توافقی در زمینه یادگیری بین استاد و فراگیر وجود داشته باشد منجربه یادگیری موثرتری خواهد شد(۸). مطالعه ای نشان داد که همکاری دانشجویان و اعضای هیات علمی باعث توسعه آموزش می شود. در صورتی که به یادگیرندگان اجازه انتخاب فعالیت های یادگیری داده شود، آنها مسوولیت یادگیری خودشان را عهده دار خواهند شد و این روش دانشجویان را قادر می سازد که راهبردهایی را ایجاد کنند که با کمک آن بتوانند پاسخ مشکلات خود را بیابند و منابع خاص یادگیری را مشخص نمایند و یادگیری مادام العمر را در خود ایجاد کنند(۱۱). این امر، منجر به یادگیری عمیق تر و دائمی می گردد(۲).